Blog | Is het fout om foute artiesten te bewonderen? (Sandro Algra)

2016 ging de geschiedenis in als het jaar van de verloren artiesten, dat uiteraard vanwege het hoge gehalte aan opvallende sterfgevallen. Hoe zal 2017 herinnerd worden? De grote social media trend van dat jaar was ongetwijfeld #MeToo. Van de machtige filmproducent Harvey Weinstein en de geliefde acteur Kevin Spacey tot de prominente politicus Al Franken, het leek erop dat geen man met een omstreden verleden gespaard zou blijven. Voorlopig toont deze beweging ook geen tekens van afremmen. Mogelijk heb jij hierdoor het gevoel dat je een van jouw favorieten artiesten bent kwijtgeraakt. Wellicht was jij een fanatieke kijker van House of Cards, maar het ‘moralistische klimaat’ verbiedt jou om langer van deze serie te genieten. Of misschien was jij een groot fan van Louis C.K., maar hebben de beschuldigingen richting hem zijn komedieroutines onluisterbaar gemaakt. Meer dan ooit lijkt het me nu belangrijk om de vraag te stellen: Is het fout om foute artiesten te bewonderen?’.

Sandro en Immy bespreken de voor- en nadelen van de #MeToo beweging

Het verleden doet pijn

De wereld… is zo’n ingewikkelde omgeving. Onze geschiedenis zit vol met tijdloze kunstwerken, en creaties die de mensheid vooruit hebben geholpen. Maar vaak leren we ook dat de creatieve geesten achter die werken niet altijd moreel de beste mensen waren. Dit is alles behalve nieuw. Kijk maar naar alle historische figuren die wat hebben bereikt. Het is heel normaal om iemand te spreken die vol bewondering kan praten over figuren als Julius Caesar, Napoleon of Alexander de Grote… zelfs al weten we allemaal dat deze mensen imperialisten waren. De Amerikaanse Founding Fathers kennen wij als verlichtingsdenkers, die een land hebben bevrijd van een overzees imperium. Maar het is ook algemeen bekend dat een aantal van hen in bezit waren van slaven.

Hayao Miyazaki’s laatste film The Wind Rises gaat over het leven van de briljante vliegtuigontwerper Jiro Horikoshi. Het is een inspirerend, emotioneel en nogal geromantiseerd verhaal. Horikoshi wordt hier vooral neergezet als een creatieve denker, een artiest die enkel mooie vliegtuigen wilde bouwen! Maar is het niet verkeerd om het leven te verheerlijken van de man die de Japanse jachtvliegtuigen van WOII heeft ontworpen, en daarmee de aanval op Pearl Harbour mogelijk heeft gemaakt? Hoewel dit niet de focus van de film is, wordt het onderwerp ook niet vermeden. In één scene wordt Horikoshi geconfronteerd met de vraag: ‘Zou jij liever in een wereld leven met… of zonder Piramides?’. Haast iedereen zou zonder te aarzelen ‘met’ zeggen… ook met de kennis dat deze prachtige constructies mensenlevens hebben gekost… net als vliegtuigen.

The Wind Rises: Jiro Horikoshi praat met zijn idool Giovanni Battista Caproni over vliegtuigen

Celebrity cultuur

Hoe verder een omstreden figuur in het verleden ligt, hoe makkelijker het wordt om het te accepteren als onderdeel van onze geschiedenis. We zien immers minder de gezichten van de daders en slachtoffers, en meer de kunstwerken die de tand des tijds hebben doorstaan. Maar afgelopen eeuw is er een nieuw fenomeen ontstaan: celebrity cultuur! We zijn nu geïnteresseerd in artiesten, niet alleen als makers van grote kunstwerken, maar ook op persoonlijk niveau. En nu kun je wel roepen dat je helemaal niks hoeft te weten van die plastic Hollywood lui! Maar als jij interviews leest, gemene tweets stuurt en blogposts van meerdere alinea’s schrijft waarin je claimt dat het je NIKS kan schelen dat Ellen Page uit de kast is gekomen… dan kan het je wel wat schelen.

De mensen achter een film zijn nooit helemaal los te maken van hun werk. Je hebt natuurlijk van die films die inhoudelijk al een politiek beladen boodschap bevatten, en politieke meningen zijn zo goed als altijd controversieel. Veel John Wayne films bevatten conservatieve boodschappen. Het is geen geheim dat deze man groot tegenstander was van socialistische ideeën. En als je Michael Moore geen fijn persoon vindt, zul je het waarschijnlijk ook niet eens zijn met de boodschap achter al zijn documentairefilms.

Een aantal filmmakers trekken nog altijd volle zalen, ondanks dat ze er in hun privéleven controversiële ideeën op nahouden. John Voight is een uitgesproken Trump aanhanger, en Tom Cruise komt als boegbeeld van de Scientology kerk regelmatig negatief in het nieuws. Tja, zolang ze maar niets illegaals of moreel verkeerds doen is het niet echt redelijk om deze acteurs af te straffen op hun mening of leefwijze. Het zijn tenslotte mensen, en je hoeft niet te verwachten dat ze aan al jouw idealen voldoen… als ze maar goede films blijven maken!

Maar hoe zit het dan met foute artiesten die echte misdaden hebben gepleegd? O.J. Simpson was een sportlegende, voordat hij begon te acteren. De rol van politieagent Nordberg in The Naked Gun trilogie speelde hij best goed. Maar als ik die films opzet zie ik toch altijd een olifant van 8 ton in de kamer. Amper maanden na de première van de derde film werd deze man gearresteerd wegens dubbele moord. Hij werd weliswaar vrijgesproken (onterecht volgens velen). En jaren later verdween hij alsnog achter de tralies wegens het plegen van een gewapende overval. Het is heel begrijpelijk dat je daarom mensen hebt die deze films daardoor niet meer kunnen kijken, ook al was hij bij de opnames technisch gezien nog onschuldig… maar het gaat wel om dezelfde man. De reden dat ik deze rol enigszins los kan koppelen van de acteur is dat ik weet dat het enkel een rol is. Het had ook door iemand anders gespeeld kunnen worden, en is niet representatief aan wie hij in werkelijkheid is.

Blog Is het fout om foute artiesten te bewonderen? (Sandro Algra) O.J. Simpsin

O.J. Simpson (Links) in The Naked Gun filmreeks

Het verschil tussen Louis en Weinstein

Je hebt ook publieke figuren die jarenlang een bepaald imago hebben opgebouwd… een imago dat volledig in kan storten na een grote controverse. Radio DJ Jimmy Saville en filmproducent Harvey Weinstein waren gerespecteerde figuren, die decennialang op crimineel niveau machtsmisbruik hebben gepleegd. Tientallen, of zelfs honderden, mensen zijn slachtoffer geworden van seksueel geweld en intimidatie. En aan de beschuldigingen van slachtoffers werd geen gehoor gegeven. Het is vanzelfsprekend dat iedereen zich nu distantieert van deze mannen. Alles waar zij ooit aan hebben gewerkt, alles waar ze voor stonden, zien we nu in een kwaad daglicht.

Oké, Jimmy Saville heeft zo’n beetje half Engeland aangerand, en Harvey Weinstein half Hollywood. Als je zelf een slachtoffer bent is het niet meer dan normaal dat jij je al misselijk voelt bij het zien van hun gezicht. Maar nu zien we meer dan ooit tevoren dat ook het publiek hele sterke meningen ontwikkelt zodra zo’n controverse op gang komt, meningen die variëren van: ‘Laat deze man toch met rust!’ en ‘Alsjeblieft laat dit niet waar zijn!’ tot ‘Smeerlap! We moeten al jouw werk op de brandstapel gooien!’. Wij oordelen al snel over celebrities alsof we ze persoonlijk kennen.

Ik denk dat het in veel gevallen niet eens de leed van de slachtoffers is die mensen dwars zit, maar meer het gevoel dat je verraden bent door een artiest die je heel hoog had zitten. Neem nou Bill Cosby. Hij heeft generaties aan komieken geïnspireerd, en stond in de huiskamers bekend als iedereens favoriete tv-vader. Iedereen hield van Bill, en hij hield van iedereen… van sommigen een beetje teveel misschien… Tientallen vrouwen beschuldigen de 80-jarige entertainer nu van misdrijven die variëren van mishandeling van minderjarigen tot verkrachting met hulp van verdovende middelen.

Stephen Colbert en Jerry Seinfeld over Bill Cosby

Louis C.K. heeft in tegenstelling nooit het schone imago van Cosby gehad. Tot voor kort was hij een van de grootste Amerikaanse komieken in clubs, op tv en zelfs in Hollywood films. Zijn carrière kwam abrupt tot stilstand toen vijf vrouwen vorig jaar verschillende beschuldigingen publiceerden. Louis zou in een aantal gevallen vrouwelijke collega’s hebben laten toekijken terwijl hij masturbeerde. Als fan van zijn werk reageerde ik met gemengde gevoelens op dit nieuws. Dat hij een excentriek figuur is die tot dergelijke daden in staat is zou niet als een grote verassing aan moeten komen als je ook bekend bent met zijn materiaal. Louis staat namelijk bekend om zijn donkere, vaak grens overschrijdende, grappen (waarbij masturberen een terugkerend onderwerp is). Enkele jaren geleden liet hij veel stof opwaaien toen hij op tv een zeer omstreden grap maakte over pedofilie tijdens een live-uitzending. En toch is er altijd een groot publiek geweest voor zijn humor. Waarom geven we hem überhaupt een podium om grappen te maken over enorme taboes? Misschien doen we dat omdat we als publiek een zeker vertrouwen hebben in een getalenteerde komiek als Louis. Wij erkennen hem als een inherent goed persoon, die in het belang van komedie af en toe dingen mag roepen die inherent fout zijn. De grappen van Louis hadden we echter minder snel geaccepteerd als we ons bewust waren geweest van zijn wandaden. Daarom zou je kunnen zeggen dat Louis het vertrouwen van zijn fans heeft geschonden, net als hoe hij zijn vrouwelijke collega’s heeft misleid.

De val van Louis C.K. heeft mij niet ontmoedigd om van zijn werk te genieten. In tegendeel, sindsdien heb ik zelfs fanatiek naar zijn comedy routines zitten luisteren. Daartegen heb ik wel begrip voor Bill Cosby fans die niet hetzelfde kunnen doen voor hun idool. Een gigantisch deel van Cosby’s act hing aan het imago dat hij decennialang had opgebouwd, namelijk: het imago van een vader figuur en rolmodel. Dat beeld valt voor veel oude fans niet te rijmen met dat van een serieverkrachter. Louis’ daden waren bij lange na niet zo ernstig. Maar belangrijker nog: hij is een komiek die zijn karakterfouten in zijn imago integreert. Als je een comedyvoorstelling van hem volgt, of een aflevering van de tv-serie Louie kijkt, dan merk je al gauw dat zelfkastijding een belangrijk onderdeel van zijn act is. Al jarenlang heeft Louis zijn publiek laten lachen door gênante details uit zijn privéleven op te biechten. Het schandaal waar hij nu mee kampt is slechts een nieuw gênant detail, met als verschil dat hij nu ook andere mensen heeft pijn gedaan met zijn daden. Dat hij daarvoor gestraft wordt is terecht, maar het verandert amper hoe ik over hem denk.

Wel of niet vergeven?

Bill Cosby zal hoe dan ook altijd herinnerd worden als een gevallen ster. Hoe groter de ster, hoe harder hij valt. Maar wanneer is het dan tijd om iemand te vergeven? Mel Gibson werd vorig jaar met open armen ontvangen bij de Oscar ceremonie. Grappig, diezelfde lui van de Academy had hem ruim tien jaar geleden nog uitgekotst toen hij een avondje dronken achter het stuur werd gepakt en riep dat de Joden de schuld hadden van alle oorlogen. Oké, misschien moet een getalenteerde filmmaker niet beoordeeld worden op het slechtste moment van zijn carrière… al helemaal niet als je weet dat Gibson op dat moment persoonlijke problemen had en emotioneel niet helemaal stabiel was. ‘Het kan iedereen overkomen, toch?’ Maar wat was eigenlijk erger? Zijn antisemitische tirade of het feit dat hij dronken achter het stuur zat, en iemand dood had kunnen rijden? Rijden onder invloed is een zwaar misdrijf, maar meestal niet de voornaamste reden om publiekelijk veroordeeld te worden.

Roman Polanski… dat is een apart geval. Als je in detail leest wat deze filmmaker heeft gedaan, in 1977 met een 13-jarig meisje, dan is er werkelijk geen excuus voor zijn daden te bedenken. Polanski is al 40 jaar een gezochte delinquent in de VS. En toch heeft de filmindustrie deze man niet laten vallen. Hij blijft films maken en wint geregeld prijzen. Als we deze man hadden geboycot zouden we geen Oscar-waardige meesterwerken meer hebben gezien als Tess (1979) of The Pianist (2003). En om terug te komen op de Piramide analogie kan ik me geen filmliefhebbers voorstellen die liever in een wereld zou willen leven zonder zulke klassiekers. Veel mensen zijn bovendien van mening dat de media EN het rechtssysteem oneerlijk hebben gehandeld tegenover zowel de dader als het slachtoffer. Samantha Gailey, nu een volwassene vrouw, heeft Polanski niet alleen vergeven, ze vindt ook dat het schandaal rond deze zaak haar door de jaren heen veel meer heeft aangedaan dan de regisseur op die ene avond deed. Is Polanski dan al genoeg gestraft door de maatschappij?

Wat ik een belangrijkere vraag vindt is: ‘Wordt het niet eens tijd om op een meer nuchtere manier te kijken naar zedendelicten?’. Ter vergelijking: wij lijken minder moeite te hebben met rocksterren of rappers die geen geheim maken van hun drugsverleden, of zelfs een crimineel verleden. In de meeste gevallen lijkt het hun imago alleen maar te helpen. Curtis Jackson, beter bekend als rapper 50 Cent, was ooit een drugsdealer. En toen werd hij neergeschoten… ‘GEWELDIG! Geef die man een platencontract en stop hem in een film!’.

Blog Is het fout om foute artiesten te bewonderen? (Sandro Algra) Jimmy Page

Lori Maddox was een tiener groupie die bekend werd wegens haar affaires met rocksterren als Jimmy Page en David Bowie. Zoek voor de lol maar eens een lijstje op van jouw favoriete artiesten die met minderjarigen hebben geslapen.

Nog niet eens zo lang geleden kon je als artiest niet eens openlijk homoseksueel zijn, met de angst dat jouw carrière daaronder zou leiden. Pianist Liberace klaagde in 1959 zelfs een krant aan, nadat een columnist suggereerde dat hij gay was. Tegenwoordig wordt uit de kast komen in de westerse entertainment industrie juist meer en meer toegejuichd. Dit betekent uiteraard niet dat we Polanski met zijn daden gelijk moeten stellen aan een homoseksuele artiest, of zelfs dat we zijn daden moeten accepteren.

Wat we hier wel van leren is dat onze normen en waarden met de tijd veranderen. Daarom kunnen we artiesten uit het verleden niet altijd volledig beoordelen op basis van de waarden die we nu hebben. Daar tegenover zijn er ook foute artiesten die we wellicht ten onrechte in onze maatschappij blijven accepteren. Het is nou eenmaal zo dat er grote taboes hangen aan misdaden als haat- of zedendelicten. Maar is het niet hypocriet om artiesten op arbitraire wijze te verketteren gebaseerd op de aard van hun misdaad in plaats van de omvang? Bij een schandaal rond een publiek figuur is het belangrijk dat we over de taboes kunnen blijven praten, en ons niet allemaal terugtrekken naar ons eilandje van morele superioriteit. Als iemand negatief in het nieuws komt is het zelden een goed idee om deze persoon massaal aan de schandpaal te nagelen. Dat leidt af van de werkelijke discussie die we zouden moeten houden: ‘Wat heeft die persoon fout gedaan, en wat moet er in onze samenleving veranderen?.

Blog Is het fout om foute artiesten te bewonderen? (Sandro Algra) Sean Young

Negatieve pers kan een reden zijn om je carrière te verliezen in de filmindustrie. Actrice Sean Young krijgt tegenwoordig amper grote rollen aangeboden wegens haar drankgebruik en ruzie met figuren in Hollywood. Ook beschuldigde ze bepaalde mannen van seksueel misbruik.

Is er een antwoord?

Het zal altijd lastig blijven om te bepalen wanneer je een artiest om zijn daden mag vergeven, en die vraag zul je ook nooit definitief met ‘ja’ of ‘nee’ kunnen beantwoorden. Als een invloedrijke artiest daarnaast ook nog eens een pedofiel, moordenaar of fascist is zou jij je als fan van zijn werk helemaal niet schuldig moeten voelen. Het is wel gevaarlijk om zo’n persoon op een voetstuk te plaatsen. Alle mensen hebben karakterfouten, en de openbaring van elke kleine fout kan voor een fan als een grote teleurstelling aankomen.

‘Dus mag ik nog House of Cards kijken?’ Die vraag moet je vooral niet aan anderen stellen, dat moet je lekker zelf bepalen. Onthoud wel dat goede kunst meer is dan één artiest. Films en tv-series zijn een collectieve samenwerking. En na verloop van tijd gaan die kunstwerken hun eigen leven leiden. Als House of Cards de tand des tijds weet te doorstaan dan zegt dat meer over de tv-serie zelf dan over Kevin Spacey.

Sandro Algra