Blog | Napoleon, een epische film (Immy Verdonschot)

“De legende. De film. De muziek.” Dat is de tagline van de film Napoléon uit 1927. Een stomme film (zonder geluid) die op zondag 15 juni vertoond werd in de Ziggo Dome, onder live begeleiding door het Gelders Orkest. Dit meesterwerk van Abel Gance was een van de eerste films die gebruik maakte van een breedbeeld scherm. Het was ook de eerste keer dat deze mijlpaal uit de filmgeschiedenis in deze versie in Nederland werd vertoond. Het kon dan ook niet anders of ik moest dit meesterwerk kunnen aanschouwen.

Lees ook de recensie van Sandro Algra

Titel: Napoléon
Regisseur: Abel Gance
Scenario: Abel Gance
Cast: Albert Dieudonné, Gina Manès, Vladimir Roudenko
Speelduur: 330 minuten
Genre: Drama
Te zien sinds: 1927

The place to be

Niet alleen voor mij, maar voor iedere echte filmliefhebber was de Ziggo Dome the place to be op 15 juni 2014. Het was een once in a lifetime mogelijkheid om deze film te aanschouwen. De Britse filmhistoricus en –restaurateur Kevin Brownlow heeft na vele jaren onderzoek het in 1927 gedraaide filmmateriaal kunnen samenvoegen. Toentertijd geschreven, geregisseerd en geproduceerd door Abel Gance (én hij speelt er zelfs een rol in), was deze film nog niet eerder op het vaste land van Europa te zien. Niet alleen dat, maar het filmische epos over Napoléon duurt ook nog eens 5½ uur. Er zaten dan ook vier pauzes in de film. Van korte adempauzes (20-25 minuten) tot ongeveer een 1,5-2 uur durende pauze voor een diner. Hoewel dit laatste een beetje aan de lange kant was, waren de breaks nodig. Je kon merken aan het bezoek hoe uniek de vertoning was. Zo liepen bezoekers rond als Carice van Houten, Hans Beerekamp en Henny Vrienten (FYI: mijn eigen waarneming). Ik had het geluk dat ik die dag vrij was én kaartjes kon regelen via mijn vrijwilligerspositie binnen EYE. Het is zoiets dat je waarschijnlijk maar een keer in je leven meemaakt, maar de vraag was natuurlijk: Kon Napoléon de hoge verwachtingen waarmaken? Want een zit van 14.00 uur ’s middags tot 22.00 uur ’s avonds is toch een lange tijd om bij een stomme film je aandacht erbij te houden.

De muziek

Het is een ding om in een klein filmtheater een silent movie te zien met live pianomuziek erbij. Het is een totaal andere beleving om in de grootste concertzaal van Nederland een film te mogen aanschouwen die amper wordt vertoond, met een volledig live orkest van zeker zestig man. Laat staan dat het orkest onder begeleiding stond van dirigent Carl Davis! De filmmuziek was afkomstig van Davis, die bekend staat om het componeren van muziek voor stomme films. Voor deze film maakte hij een mix van componisten als Beethoven en Mozart, niet te vergeten zijn eigen composities die perfect aansluiten. Een score die afkomstig is uit de jaren tachtig, toen Davis ook al de vertoning begeleidde. In een film over de Franse geschiedenis mag uiteraard ‘La Marseillaise’ natuurlijk niet ontbreken (het volkslied van Frankrijk). Deze was dan ook verschillende keren te horen. Op deze manier zaten er verschillende herkenningspunten in de film, gewoon omdat de muziek je bekend in de oren klonk. Als je vaker stomme films hebt gezien, zal het je amper opvallen dat het orkest live bij de film aanwezig is. De muziek was zo goed geïntegreerd in de film, dat alle artiesten nauwelijks opvallen. Toch mag je hun kwaliteiten niet onopgemerkt laten gaan. Op sommige momenten kon ik dan ook niet anders om even weg te kijken van het scherm en te letten op het geweldige orkest dat voor me zat. Het was een prachtig gezicht en een ervaring die je niet vaak meemaakt.

De film

Zoals gezegd was het een lange zit met vier pauzes. Waarom zou iemand zoiets voor een film overhebben? Wat maakt deze film nu zo bijzonder? Regisseur Abel Gance was zijn tijd ver vooruit met deze film. In de tijd dat er in principe alleen nog met een camera op statief gefilmd werd, maakte hij al shots die we tegenwoordig zien wanneer een dolly wordt gebruikt (een rails waar de camera op staat, zodat deze geleidelijk kan bewegen). Ook bevat de film veel snel afwisselende shots, wat niet vaak voorkwam in die tijd. Een ander opvallend element waren de kleurenfilters. Het overgrote deel van de film was zwart/wit, maar wanneer er een vuur ontstoken werd gebruikte Gance bijvoorbeeld een rode filter, waardoor het hele beeld een rode gloed over zich heen kreeg. Iedereen die bekend is met stomme films zal dit vaker hebben gezien, maar toch weet deze film het weer net iets anders te brengen. Maar waar de film het meest bekend om staat is de ‘polyvisie’. Dit is een bedachte term door de Franse filmcriticus ‘Émile Vuillermoz voor het gespecialiseerde breedbeeld dat speciaal voor het filmen en projecteren van deze film is ontworpen. Het gaat in dit geval om de simultane projectie van drie filmrollen van een stille film die horizontaal naast elkaar worden vertoond. Hierdoor krijg je een prachtige veldslag te zien, die zeker voor hun tijd, ver vooruit streefde. Hier had regisseur Gance voor gekozen omdat hij bang was dat de epische veldslag niet tot zijn recht zou komen op een gewoon ‘klein’ scherm. Het was een zeer innovatieve techniek voor zijn tijd en voor het filmen gebruikte hij dan ook drie camera’s naast elkaar om dit grote spektakel goed te kunnen vastleggen. Hoewel dit niet helemaal goed overliep van beeld naar beeld, zag het er prachtig uit en behaalt de techniek van Gance nog altijd het gewenste effect.

De legende

Napoléon Bonaparte, wie kent hem niet? In alle geschiedenisboeken komt hij voor: De kleine man met grootse dromen. De man achter invoeringen als maten en gewichten, de burgerlijke stand en de invoering van achternamen. Je kunt niet om hem heen. Maar deze film richt zich op zijn tijd voor hij de Franse regering afzette en de macht over Frankrijk – en over alle door de Franse legers veroverde gebieden – naar zich toetrok. Wij kennen hem als keizer uit onze geschiedenisboeken, Napoléon richt zich echter op zijn weg hier naartoe: Hoe hij als klein kind op school was, hoe de revolutie begon en hoe Napoléon zich als militair naar boven wist te werken. Het is een episch verhaal dat een blik geeft in het zware leven dat hij heeft gehad. De propaganda mag er dan misschien vanaf spatten, maar het is een unieke ervaring om deze vertelling over zijn leven te kunnen aanschouwen. Mocht je zelf ooit nog de mogelijkheid krijgen om bij een vertoning van Gance’s Napoléon aanwezig te zijn, twijfel dan niet langer, maar grijp die kans!

Xoxo,

Immy