Blog | R.I.P. Richard Attenborough (Sandro Algra)

‘Benut elke minuut van je leven’ was een les die de drie Attenborough broertjes van hun vader kregen. De oudste broer Lord Richard Attenborough overleed vijf dagen voor zijn 91ste verjaardag. Richard wilde voornamelijk herinnerd worden als verhalenverteller. Voor hem was film een medium waar hij zijn gevoelens, hoop en ambitie mee kon uitdrukken. Het liefst had hij tot zijn dood films gemaakt. Zijn broer David bracht onlangs het droevige nieuws dat hij niet meer zou werken vanwege zijn slechte gezondheid. Desondanks kun je stellen dat hij in zijn hele carrière vele malen meer heeft meegemaakt en bereikt dan de gemiddelde filmmaker.

Richard Attenborough

Dickie

Richard, onder vrienden bekend als Dickie, werd geboren in 1923 in een welgesteld gezin in Cambridge, Engeland. Zijn vader zou later directeur worden van de universiteit in Leicester. Richard zag hem als een strenge en gedisciplineerde man die de academische wereld hoog in het vaandel had staan. Hij noemde zijn vader ook “de gouverneur”. Zijn passie voor theater erfde hij echter van zijn moeder. Door zijn teleurstellende prestaties op school stelde de gouverneur de voorwaarde dat hij een studiebeurs op de Royal Academy of Dramatic Art moest winnen mocht hij een carrière als acteur willen volgen.

Wat Richard van beide ouders meekreeg was hun actieve rol in mondiale kwesties. Zijn moeder was een vooraanstaande activiste voor vrouwenemancipatie en speelde een rol in het evacueren van kinderen uit Spanje tijdens de Spaanse burgeroorlog. Na de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog ving het gezin twee Joodse meisjes uit Duitsland op. Eén van hen gaf David een stuk amber cadeau, wat zijn interesse in de natuur verder beïnvloede. Amber zou later een sleutelrol spelen in Jurassic Park (1993), waar Richard een rol in speelde, en ook in de documentaire The Amber Time Machine (2004) die gerepresenteerd werd door David.

Richard leverde zijn eigen bijdrage aan de oorlog als piloot van de Royal Air Force. In The Great Escape (1963) speelde hij RAF piloot Roger Bartlett, die de ontsnapping uit een Duits gevangenkamp orkestreert.

Films en werkelijkheid

Er ontstond een controverse toen de Indiase onafhankelijkheidsactivist Mahatma Gandhi Engeland bezocht in 1931. Toen de jonge Richard een groep mensen zag protesteren vertelde zijn vader hem: ‘luister niet naar hen, hij is één van de grootste mannen uit deze eeuw’. In 1962 later zou Richard door een volgeling van Gandhi gevraagd worden om een biografie over hem te verfilmen. Hij had echter nog nooit een film geregisseerd. Dit werd zijn droomproject en het duurde bijna 20 jaar voordat hij het van de grond kreeg. In de tussentijd regisseerde hij vier films waaronder de oorlogsfilm A Bridge Too far (1976), wat met een budget van 25 miljoen destijds de duurste film ooit was.

Tijdens de promotie van het epos Gandhi (1982) kreeg Richard van de Zuid-Afrikaanse journalist Donald Woods een boek overhandigd over Steve Biko, een tegenstander van het apartheidsregime die in de gevangenis was omgebracht. Het duurde een jaar voordat hij dit boek eindelijk oppakte. Het nieuws dat Gandhi, een film over gelijkheid en verzoening,in Zuid Afrika voor een exclusief blank publiek in première ging deed hem erg veel pijn. Het inspireerde hem om het verhaal van Biko en Woods te verfilmen.

Hij reisde met zijn vrouw af naar Zuid-Afrika voor een ontmoeting met Biko’s weduwe. Geen idee had hij dat ook Nelson Mandela’s vrouw Winnie hem wilde spreken. Deze illegale ontmoeting bleek door de politie te zijn afgeluisterd en de audio was zorgvuldig gemanipuleerd om de indruk te creëren dat Winnie en Richard een opstand aan het plannen waren. Richard moest het land snel verlaten, maar dat weerhield hem er niet van om de anti-aparheid drama Cry Freedom (1987) te maken. Vier jaar later werd hij persoonlijk door Nelson Mandela bedankt omdat “de film meer invloed had op de blanke bevolking dan welke toespraak van hem dan ook”. Uiteraard geloofde Richard hier niks van, maar hij vond het desondanks fijn om te denken dat zijn film een rol zou hebben gespeeld in het verzet tegen apartheid.

Richard Attenborough, Nelson Mandela en Gordon Brown

De vloek van een lang leven

Het nadeel van het bereiken van een hoge leeftijd is dat je onvermijdelijk veel kennissen zult verliezen. Eén van Richards beste vrienden was Steve Mcqueen, zijn Amerikaanse tegenspeler in The Great Escape en Sand Pebbles (1966). Mcqueen overleed in 1980 aan kanker, maar Richard kreeg nooit te horen over zijn ziekte. In zijn latere jaren zou hij een nauwe band hebben met Princess Diana, die in 1997 omkwam in een tragisch auto-ongeluk. In 2004 verloor hij zijn oudste dochter samen met haar schoonmoeder en zijn 15-jarige kleindochter toen ze op vakantie in Thailand werden getroffen door een tsunami, die in 14 landen meer dan 230,000 levens eiste. Richard zou die tweede kerstdag beschrijven als de slechtste dag van zijn leven. Nooit meer vierden ze kerstmis met de hele familie omdat de afwezigheid van de familieleden teveel pijn deed.

Een vergeten filmster?

Na dat hij doorbrak als de tienerpsychopaat Pinkie in de film noir Brighton Rock (1947) was Richard Attenborough een paar jaar lang een van de populairste acteurs in heel Engeland. Dit type aandacht had hij nooit voorzien. Hij kreeg zelfs zijn eigen fanclub met duizenden abonnees. Op straat werd hij constant lastiggevallen door jonge vrouwen die volgens hem zijn zakdoekjes meenamen als souvenir en hem vroegen om zijn handtekening te plaatsen op hun borsten: “Sign me here, Dickie!”. In de jaren 80 verdween hij grotendeels uit het spotlight toen hij stopte met acteren om zich te richten op het regisseren van films. Na een afwezigheid van 14 jaar maakte hij echter een comeback met Jurassic Park. Daarna regisseerde hij en speelde in vele films, totdat hij in 2008 na een ongeluk thuis permanent in een rolstoel belandde.

Tegenwoordig zullen de meeste mensen de naam Attenborough vooral associëren met Richards broer David, de beroemde presentator van natuurdocumentaires van de BBC. Op Twitter ging afgelopen zondag het bericht rond dat David de overleden broer was. Richard heeft regelmatig te maken gehad met dit misverstand. Bij zijn promotietour van Gandhi werd hij in de Verenigde Staten aangesproken door een dolenthousiaste vrouw: ‘Oh meneer Attenborough, wat een eer! Toen ik jou met die gorillas om zag gaan wist ik dat Gandhi in de juiste handen verkeerde’. ‘Dat’ meende hij zelf ‘was een van de meest racistische opmerkingen die ik ooit heb gehoord!’.


De wereld reageert op zijn overlijden