Recensie | Cartas da Guerra (Wouter Greven)

De brief is een vorm van communicatie die momenteel een lange en pijnlijke dood sterft: waarom een hele brief schrijven als je ook even een Facebook-berichtje kunt sturen? Waarom in een brief onbeschaamd je liefde uiten voor een meisje, als je haar ook een aubergine-emoticon kunt sturen via WhatsApp? Het is de 21e eeuw mensen, en beelden nemen de plaats in van woorden. Pijnlijk, maar onvermijdelijk. Terug kunnen we niet, dus wat rest? Juist: sentimentele odes aan de krachten van woorden. Cartas da Guerra (‘Oorlogsbrieven’) valt in deze categorie en blijkt een soort landmijn: je ziet de film op het eerste oog niet, maar bij aanraking kan de inhoud explosief zijn.

Titel: Cartas da Guerra
Regisseur: Ivo M. Ferreira
Scenario: Ivo M. Ferreira, Edgar Medina
Cast: Ricardo Pereira, Raúl Rosário, Orlando Sérgio, Tiago Aldeia, Cândido Ferreira, Simão Cayatte, Miguel Nunes, Isac Graça, João Pedro Vaz, Margarida Vila-Nova, David Caracol, Miguel Raposo
Speelduur: 105 minuten
Genre: Drama
Release: 19 januari 2017

Aan het einde van de film nemen de soldaten een fictief interview op. Een man bedankt iedereen die van hem houdt, zijn familie en geliefde onder anderen, voor zijn leven. Zelfs de jongemannen die vroeger uit zijn kruidenierswinkel stalen is hij dankbaar. Zie daar de crux van boeken en films over oorlogen: de wrede zwartheid van de oorlog maakt het verleden witter en stralender dan ooit tevoren. De toekomst is vooral heel wazig – je hoopt dat er überhaupt een toekomst is. In oorlogstijd was de enige brug naar dat witte verleden de brief.

Zo moet ook de Nobelprijskandidaat António Lobo Antunes gedacht hebben. Cartas da Guerra is gebaseerd op een bundeling van zijn brieven, genaamd ‘This Life Here Described on This Piece of Paper’. Deze brieven stuurde de jonge oorlogsarts (en aspirant-schrijver) naar zijn zwangere vrouw in Portugal. Antunes diende van 1971 tot 1973 in Angola, waar Portugal een onafhankelijkheidsoorlog uitvocht met lokale, nationalistische bewegingen. Zinloos van aard, maar zo zijn oorlogen nou eenmaal. (Lees je mee, Donald?).

Contrasten

Nationalistische belangen (stompzinnige bezitsdrang vooral, beter bekend als kolonialisme) blijken voor de zoveelste keer prachtig te contrasteren met persoonlijke belangen: in dit geval de liefde van Antunes (gespeeld door Miguel Nunes) voor zijn vrouw. De film is dan ook gefilmd in de kleuren van hét ultieme contrast: zwart en wit. Tussen de bebloede soldaten, de geamputeerde benen en zelfmoorden schrijft Antunes brieven aan zijn geliefde Margarida. Die gaan ook veelal over tegenstellingen: haat en liefde, en leven en dood, maar ook de geboorte van zijn eerste dochter in Portugal en de ongelofelijke eenzaamheid in Angola. En nog meer fundamenteel menselijke zaken die ik nu vergeet. De sappigheid van haar lichaam tegenover de terreur van de oorlog, dat is er ook nog een.

 

Bevrediging

Alle gekheid op een stokje, Cartas de Guerra bevredigt. De beelden van de Angolese wildernis zijn prachtig, de acteurs overtuigen en de Portugese taal laat woorden en zinnen ontdooien. Absoluut een taal die zich leent voor poëzie. Deze film liet me trouwens denken aan Les Amants Réguliers, een Franse film uit 2005: in zwart-wit geschoten en op een prettige manier sloom. Het tempo van een luie zondagmiddag. En laten we eerlijk zijn: sloomheid is zeldzaam in deze drukke wereld. Ooit zal ik tegen mijn kleinkinderen zeggen: ‘jongens, ik stam uit de tijd dat mensen nog brieven schreven naar elkaar. In films, althans’, en ze zullen lachen. Ik lach ook als ik zeg dat we de taal gaan verliezen aan beelden, maar ik wil jullie toch oproepen. Lieve mensen, alstublieft. Waar we ook heen gaan, hoe en wanneer en met wie, laten we afspreken om voor altijd enthousiast te worden van zinnen als de volgende: ‘Mijn minnares, mijn Melkweg, mijn sprookje, mijn melancholie, mijn diamant, mijn Penelope, mijn morfine, opium, cocaïne, mijn vrouw.’ Tsja, verzin daar maar eens een emoticon voor.

Wouter Greven