Recensie | Hail Satan? (Michelle van Gerven)

Al jaren ga ik met plezier naar het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR), om elke keer weer blij verrast te worden door het diverse aanbod aan wereldcinema. Een van mijn favoriete documentairemaaksters, wiens projecten traditiegetrouw op het festival gedraaid worden, is Penny Lane. Haar nieuwste project, Hail Satan?, is wat mij betreft de laatste voltreffer in een steeds imposanter wordend oeuvre.

Titel: Hail Satan?
Regie: Penny Lane
Genre: Documentaire
Speelduur: 95 minuten
Release: 2019

Penny Lane is een eigenzinnige Amerikaanse documentairemaakster die zowel in vorm als onderwerpen graag de grenzen van het medium documentaire opzoekt. Ze lijkt gefascineerd te zijn door ongewone onderwerpen die door veel mensen snel als lachwekkend weggewuifd worden, maar weet hierin juist fascinerende verhalen te vinden. Neem bijvoorbeeld de fantastische documentaire Nuts! uit 2016, wat door middel van found footage en voornamelijk een flinke dosis animatie het verhaal vertelt van uitvinder Dr. John Romulus Brinkley. Deze dokter kreeg het tijdens de grote depressie in het Amerika van de vorige eeuw voor elkaar multimiljonair te worden. Dit deed hij door geit-testikels te implanteren bij impotente mannen.  Lane weet met dit rare verhaal een zeer relevante en bovendien enorm vermakelijke documentaire te maken over de opkomst van massamedia en de kracht van fake news.

In haar ingezonden introductie voor de film (Hail Satan! had tegelijk met Rotterdam ook zijn Amerikaanse première tijdens het Sundance Film Festival) vertelde de documentairemaakster dat ze een jaar of acht geleden een nieuwsverslag zag over een nieuw soort geloof, de Satanische Tempel. Dit vond ze zo geestig en intrigerend dat ze de kerk is gaan volgen. Het resultaat van deze nieuwsgierigheid en fascinatie is de documentaire Hail Satan?, en wat had ze gelijk! Niet alleen zijn de leden van de Satanische Tempel vanaf het eerste frame uitermate onderhoudende personages, het is heel tof om deze religie van een handvol leden uit te zien groeien tot de snelst groeiende religie wereldwijd.

De documentaire opent met een groepje zelf uitgeroepen satanisten in een Halloween-winkel. Zij zijn hier om een passend outfit te zoeken om te gebruiken bij een steunbetuiging voor Republikeinse gouverneur Rick Scott in Florida. Deze gouverneur wil namelijk een wet door de kamer krijgen om bidden in scholen te legaliseren, een voorstel waar de satanisten – onder de vlag van vrijheid van geloofsovertuiging – de grenzen van opzoeken. Ook oefent een ingehuurd acteur zijn speech, waarbij zijn pyrotechnische kunsten (vlammen schietend vanuit de mouwen van zijn gewaad, wat mij erg deed denken aan Gob Bluth’s verwoede pogingen om hetzelfde trucje uit te voeren in Arrested Development) zwaar op de proef worden gesteld. Vanaf de opening is het dus duidelijk: de maker is zich wel degelijk bewust van de hilariteit van haar subject. Maar de satanisten zelf ook, en ze hebben wel degelijk wat te zeggen.

Zoals uitgelegd door oprichter Lucien Grieves zien de leden van de Satanistische Tempel Satan niet als het ultieme kwaad, zoals hij eigenlijk altijd in media afgebeeld wordt. Voor hen is Satan de gevallen engel die het als enige aandurfde God in twijfel te trekken. De ultieme vorm van verheerlijking van Satan is in hun ogen dus politiek protest, en dit is waar de film enorm interessant wordt. De protesten van de satanisten tegen de extreemrechts Christelijke Westboro Baptist Church, tegen anti-abortie protestanten, en voornamelijk tegen de samensmelting van kerk en staat in Amerika zijn namelijk alleen maar toe te juichen. Hoe langer je als kijker optrekt met de satanisten, hoe meer zij als enige helder denkende personen uit deze documentaire komen.

Het grote conflict van Hail Satan? is het plaatsen van een monument van de tien geboden voor het stadhuis in Little Rock, Arkansas. Voor de Republikeinse senator Jason Rapert een prachtig monument van de Christelijke waarden van zijn staat. De satanisten, echter, vinden dat religie niets te zoeken heeft op de grond van staatsgebouwen. En als er dan toch monumenten van religie toegelaten worden, dan mag onder de wet van geloofsvrijheid toch zeker ook wel een megagroot standbeeld van hun Baphomet naast de geboden geplaatst worden? De discussie rond de vrijheid van religie die hierdoor losbarst is er eentje die in het huidige Amerika meer dan nodig is. Zo leerde ik dat de toevoeging van “in god we trust” op het Amerikaanse geld en “one nation under god” in de pledge of allegiance tamelijk recent zijn. De toevoegingen van beide zinnen op cruciale plekken binnen de Amerikaanse samenleving is terug te leiden naar de jaren 50. Op dit punt in de geschiedenis is door de dreiging van de goddeloze communisten de staat steeds meer verstrengeld geworden met het Christendom. Ook de Satanic panic, en nieuwszenders als FOX worden flink naar beneden gesabeld door de documentaire.

Waar haar vorige werk bij gebrek aan beeldmateriaal vaak enorm leunde op animatie bestaat Hail Satan? voornamelijk uit eigen geschoten materiaal en nieuwsberichten. Dit komt de documentaire – die toch al uit heel veel onwaarschijnlijke en fantastische elementen bestaat – alleen maar ten goede.

Is Hail Satan? een perfecte genuanceerde opvatting van de werking van religie in Amerika? Nee, natuurlijk niet, maar dat is ook niet het doel. Door de uitersten op te zoeken in een steeds verder polariserend land, een tactiek die de satanisten ook hanteren om te shockeren of uit protest, schetst Lane een beeld van een verdeeld Amerika. Een land waarin kerk en staat nog steeds angstvallig met elkaar verstrengeld zijn, maar waarin er ook hoop is met een generatie die terug lijkt te vechten. Voor scheiding van kerk en staat, en vrijheid van geloof. En is dat niet heel erg mooi?

★★★★★

Michelle van Gerven