Recensie | Manuscripts Don’t Burn (Sandro Algra)

Is de pen werkelijk machtiger dan het zwaard? Al jaren proberen dictators het tegenovergestelde te bewijzen. Als een totalitair regime ergens bang voor lijkt zijn het wel vrijdenkers en dissidenten. De strijd die artiesten en journalisten tegen censuur voeren is iets van alle tijden. Het verhaal van Manuscripts Don’t Burn is geïnspireerd op de zogeheten ‘kettingmoorden’ in Iran: tussen 1988 en 1998 werden ruim tachtig critici van het regime omgelegd. Sinds de eerste vertoning verblijven regisseur Mohammad Rasoulof en alle betrokken acteurs in het buitenland. Momenteel wordt de filmmaker in eigen land vervolgd. Hem werd verboden nog speelfilms te maken, maar dit heeft Rasoulof er niet van weerhouden om zijn nieuwste film op clandestiene wijze op te nemen, gewoon in Iran zelf. De cast en crew worden voor hun eigen veiligheid niet in de aftiteling genoemd. Je zou kunnen stellen dat de film door al deze ontwikkelingen een autobiografisch tintje heeft gekregen voor Rasoulof.

Titel: Manuscripts Don’t Burn (Dast-Neveshtehaa Nemisoozand)
Regisseur: Mohammad Rasoulof
Scenario: Mohammad Rasoulof
Cast: (onbekend)
Speelduur: 125 minuten
Genre: Drama, Thriller
Te zien vanaf: 25 september 2014

De handlangers des doods

Khosrow en Morteza zijn twee arme wetshandhavers die zich op last van de Iraanse autoriteiten bezighouden met het opknappen van vuil werk. Hieronder vallen ontvoeringen, martelingen en zelfs moord. Wanneer Kosrow thuis komt wast hij (soms letterlijk) het bloed van zijn handen, om vervolgens zijn dag voort te zetten als gewone huisvader. Momenteel kampt hij met financiële problemen, wat een grote last is aangezien hij de doktersrekeningen van zijn zieke zoon moet betalen. Wanhopig wacht hij zijn nieuwe klus af, maar tegelijkertijd vreest hij ook dat zijn familie in het hiernamaals gestraft zal worden vanwege de aard van zijn werk. Morteza verzekert hem echter dat hun baan volledig te rechtvaardigen valt volgens de sharia-wetgeving.

Kosrow en Morteza’s nieuw doelwit is schrijver en oud-politiek gevangene Kasra. In zijn memoires schrijft de man over een incident van 20 jaar terug: op een bus met aan boord 21 critici van de Iraanse regering werd destijds een mislukte aanslag gepleegd. Met hulp van een vriend probeert Kasra er alles aan te doen om deze geschriften te publiceren, wat een uiterst lastige taak is vanwege de controversiële inhoud. De verspreiding van deze informatie wordt door het regime nog altijd als een bedreiging ervaren. Daarom moeten Khosrow en Morteza met hun auto de regio afreizen om alle kopieën van het manuscript op te sporen, met de hoop dit incident voorgoed uit de geschiedenisboeken te wissen. Vervolgens zal de zelfmoord van de schrijver in scene moeten worden gezet.

Zo kan het ook

Het gebeurt niet vaak dat een film kiest voor het perspectief van mensen die de meest verschrikkelijke daden uitvoeren. Zo wordt in een scene een van de slachtoffers van Kosrow en Morteza in zijn eigen huis vergiftigd. Ondertussen loopt Kosrow rustig naar de koelkast om een broodje te smeren. Het uitvoeren van liquidaties geldt voor deze mannen simpelweg als onderdeel van hun wekelijkse routine. Toch toont met name Kosrow zich ook enkele keren van een meer menselijke kant. Hij ziet zijn werk enkel als plicht, en je krijgt ook het gevoel dat hij een andere baan zou nemen als het kon. In de periode dat Rasoulof zelf in de gevangenis zat ervoer hij dat ook de bewakers doodgewone mensen waren. De een was agressiever tegen hem dan de ander. “Iemand die onderdeel vormt van een schrikbewind kan dus wel degelijk zijn eigen keuzes maken” meent hij zelf: “Maar uiteindelijk zijn we allemaal de dupe van de omstandigheden.”

Veel actiefilms uit de koker van Hollywood proberen tegenwoordig een gevoel van realisme op te wekken door het gebruik van een wat rauwere filmstijl: de zogenoemde ‘shaky cam’. Voor een film die grotendeels stiekem in de straten van Iran is opgenomen zien de beelden er juist behoorlijk strak uit. Hiermee toont men aan dat schrokkerige beelden en drukke beeldmontage helemaal niet nodig zijn om een realistische vibe te creëren. Visueel ontleent de film zijn geloofwaardigheid gewoonweg aan de afwezigheid van zorgvuldig opgezette shots en andere conventionele filmmethoden. Geen afgezette straten, figuranten of nepverkeer: de hoofdrolspelers lopen door een echte, levende stad en dat zie en voel je als kijker. Ook het leven buiten de stad is fraai in beeld gebracht. De vele opnames van het Iraanse landschap, de grijze kleuren en de donkere kamers geven de film een grimmige maar zeer rustige sfeer.

Een ander duidelijk verschil met Hollywoodfilms is de sobere stijl. Het concept van een regeringscomplot om een schrijver om te leggen leent zich makkelijk voor een spannende thriller waarin de actiescènes elkaar in rap tempo opvolgen. Deze film doet echter precies het tegenovergestelde. Om te beginnen ontbreekt de achtergrondmuziek. De scenes verlopen uiterst traag, wat aan het begin een beetje wennen is. Uiteindelijk blijkt dit de grote kracht van Manuscripts Don’t Burn te zijn. Wanneer mensen worden gemarteld voel je een groot ongemak dat alsmaar groter wordt naarmate de scene doorloopt. Op de climax na wordt er niet eens bloed getoond, en toch bekruipt je een veel naarder gevoel dan je gewend bent van de gemiddelde slasher-film. De getoonde wreedheden zijn in grafisch opzicht erg mild maar maken des te meer indruk. Vergeleken met dit verhaal komen zelfs de gebeurtenissen van een historisch drama als 12 Years a Slave tamelijk geromantiseerd over. Daar waar laatstgenoemde je nog een gevoel van hoop meegeeft zodra je de bioscoop verlaat overheerst er na het zien van deze film toch een sentiment van overwegend pessimisme. Dit is zeker geen pretje, maar het is gezien het onderwerp ook niet meer dan begrijpelijk dat men dit effect probeerde te bereiken.

Onplezierig… maar noodzakelijk

Wanneer je ziet wat voor mistanden er in de wereld plaatsvinden bekruipt je als westerling bijna een schuldgevoel. Manuscripts Don’t Burn is een van de meest onplezierige films van het jaar, en dat bedoel ik in de meest positieve zin. Het verhaal begint een beetje traag, maar als je er eenmaal in komt word je zeer geraakt door de tragische gebeurtenissen. Mohammad Rasoulof heeft met zijn gedurfde werk een gevoelige snaar geraakt. De onvermijdelijke consequentie is dat hij voorlopig niet meer terug kan naar Iran en dat de pers daar zijn naam niet meer mag noemen. In feite is het alsof hij niet meer bestaat in zijn thuisland. Toch blijft hij optimistisch. Sinds het aantreden van de gematigde president Hassan Rouhani vorig jaar hoopt hij dat de situatie op den duur zal verbeteren. Zolang er op de wereld sprake is van politieke censuur en liquidaties zullen dit soort films gemaakt moeten worden. Misschien kan één film een dictatuur niet ten val brengen. Een artiest die zoveel hiervoor durft te riskeren gelooft echter wel dat zijn boodschap effect zal hebben.

Sandro Algra