Met Blade Runner (1982) bracht Ridley Scott ons een somber toekomstbeeld van het jaar 2019. Terwijl de bovenklasse de aarde al lang heeft verlaten zijn tweederangsburgers verdoemd om de rest van hun leven door te brengen in een overbevolkt metropool waar de zon nooit schijnt, zoals Los Angeles. Katsuhiro Otomo’s toekomstvisie van Japan was niet veel positiever. Neo-Tokio is een decadente stad geworden, dus zit er voor de hogere machten niets anders meer op dan het te reinigen in de stijl van Sodom en Gomorra: met een allesvernietigende explosie.
Cyberpunk is weer helemaal terug mensen! Nou oké, tot zover is 2019 amper de hopeloze post-apocalyptische wereld die Scott en Otomo voorzagen. Maar op tv en in bioscopen is dit genre bezig met een comeback. De langverwachte sequel van Blade Runner werd door critici als ‘instant classic’ onthaald, en er zijn inmiddels plannen om het Blade Runner universum uit te breiden met een anime serie. In tegendeel probeert Hollywood Akira al 17 jaar nieuw leven in te blazen met een live-action jasje. En nu de studio’s de succesvolle regisseur Taika Waititi op het oog hebben zou dit project eindelijk realiteit kunnen worden. Kan de nieuwe Akira een onverwachte kritische hit worden (zoals Blade Runner 2049) of heeft de Ghost in the shell remake juist bewezen dat we anime klassiekers het best met rust kunnen laten?
Lees ook het eerste deel van deze blog
Let op: de blog bevat kleine spoilers!
Recensie van Martijn
Martijn bezocht samen met Sandro de vertoning van Akira in Kino Rotterdam. Voor hem was dit de eerste keer dat hij de film zag. Lees hier zijn recensie.
Akira, een van de vele titels waar ik vaak over hoorde maar nog nooit had gezien. Het was blijkbaar een invloedrijke animefilm die ik als filmliefhebber echt eens moest bekijken. Desondanks bleef ik het maar uitstellen. Wel was ik direct geïnteresseerd toen Sandro me mee vroeg naar een vertoning in Kino Rotterdam.
Tijdens de voorstelling viel meteen op dat het een erg drukke film was. Ik zag een surrealistische wereld waarin van alles gebeurde. Ondanks dat het een beetje lastig bij te houden was grepen de avonturen van de roekeloze Kaneda en zijn dito vrienden me wel aan.
Naast de flitsende actie bleek dat Akira ook een hoop – weliswaar eigenzinnige – humor bevatte, wat ik zeker kon waarderen. Ook vloeide er door de film heen redelijk wat bloed, iets waar ik ook wel van kan genieten in een anime.
Ondanks dat Akira maar een ruime twee uur duurde voelde de film voor mij echter veel langer aan. Gezien het feit dat het verhaal naarmate het einde steeds moeilijker te volgen werd begon ik mezelf op een gegeven moment wel een beetje te vervelen. Vandaar dat ik met gemengde gevoelens de bioscoop verliet.
Nadat ik alles een beetje heb laten bezinken en met Sandro ging napraten besefte ik dat ik toch gefascineerd ben geraakt door het verhaal. Vandaar dat ik de film nog wel een tweede keer wil zien. Als ik de tijd had zou ik zelfs de manga willen lezen, maar die schijnt meer dan 2000 pagina’s te zijn. Dus misschien als ik ooit een vlucht naar Nieuw-Zeeland neem en nog een voor onderweg nodig heb…
Waarom cyberpunk?
“Replicants are like any other machine. They’re either a benefit or a hazard. If they’re a benefit, it’s not my problem.” – Rick Deckard in Blade Runner
Dat Akira zich in hetzelfde jaar als Blade Runner afspeelt kan bijna geen toeval zijn. De publicatie van de manga begon eind 1982, precies een half jaar nadat Blade Runner in bioscopen verscheen. Het is een understatement om Blade Runner een van de grondleggers van het cyberpunk genre te noemen. Haast elke futuristische film van tegenwoordig leent zijn esthetiek deels van de Ridley Scott klassieker. Maar ook deze film is ooit beïnvloed door voorgaande werken. En daarmee bedoel ik in eerste instantie niet eens het boek Do Androids Dream of Electric Sheep? (1968), waarvan Blade Runner een directe verfilming is. De hele visuele stijl van de film is zwaar geïnspireerd door film noire klassiekers uit de jaren 40-50 en Franse sci-fi comics uit de jaren 70.
Wanneer jij aan een cyberpunk hoofdpersonage denkt zie je mogelijk een individu tussen de drukke menigte lopen. Misschien is hij een privédetective, of misschien een jongeman uit de lage middenklasse; het is hoe dan ook een buitenstaander. Dat geeft hem een uniek perspectief op zijn wereld, waar ethische principes een abstract begrip zijn geworden. Op de achtergrond zie je een 30 meter hoog neon reclamebord, en op de voorgrond razen criminele motorbendes met hoge snelheid voorbij. Deze creatieve keuzes betekenen meer voor een cyberpunkverhaal dan enkel een fotogeniek landschap. Wat wij hier zien is een dystopische wereld waar mensenlevens hun waarde zijn kwijtgeraakt. Voor mensen als onze hoofdpersoon is het lastig om een identiteit te vormen in een groot metropool waar niemand meer opvalt.
Bovenal is cyberpunk een fenomeen dat de jaren 80 maatschappij geheel typeert. Het einde van de eeuwig durende koude oorlog was aan het begin van dit decennium nog niet in zicht. De ‘kwaadaardige’ wereldmacht de Sovjet Unie kon met een nucleaire aanval jouw stad, en daarmee jouw hele bestaan, van de kaart vegen. Daar bovenop werd de Amerikaanse president Ronald Reagan beëdigd, die er werk van maakte om alle regels die de vrije markt belemmerden af te schaffen. In meer traditionele vormen van futuristische fictie wordt economische welvaart en technologie meestal gezien als een vooruitgang in de kwaliteit van het leven, maar in cyberpunk ligt dit veel gecompliceerder. In een maatschappij met een ongekende kloof tussen arm en rijk, en waar de macht in handen van grote bedrijven ligt, wordt technologie vooral gebruikt om de massa’s te onderdrukken. Het is niet voor niets dat cyberpunk verhalen zich meestal in de nabije toekomst afspelen, dat wil zeggen: hooguit enkele decennia na de jaren 80. Deze nabije toekomst is een doemscenario waarin wij het kille kapitalisme uit de Reagan jaren uit de hand hebben laten lopen. ‘Dit kan allemaal gebeuren tijdens ons leven!’. Cyberpunk is dus niet een genre dat om futurisme draait, het is commentaar op ons eigen tijdperk.
Een 30 jaar loop
Men spreekt regelmatig van de 30 jaar nostalgie pendule, dat wil zeggen: een cyclus waarbij cultuurtrends waarmee een generatie opgroeit 30 jaar later weer terugkomen. Nu Akira zijn 30ste jubileum heeft gevierd lijkt de tijd voor een remake rijper dan ooit. Taika Waititi komt zelf uit de jaren 80 generatie, en wie zou deze franchise nou beter begrijpen dan iemand die er zelf mee opgroeide? Om Akira pas echt te begrijpen moet je eigenlijk weten waar de wortels van die franchise werkelijk liggen.
Katsuhiro Otomo groeide op in Noord Japan. Als plattelandsjongetje had hij niet veel te doen, buiten het lezen van manga en af en toe een 3-uur lange reis naar de stad te maken om een film te kunnen zien. Als volwassen persoon verhuisde hij naar Tokio om een carrière te beginnen als manga artiest (en misschien zelfs filmregisseur!). Het was toen dat hij kennis maakte met de notoire motorbendes van Japan, een subcultuur die werd omgedoopt tot bōsōzoku.
Het klassieke beeld dat de Japanse media heeft van bōsōzoku bendes is dat van probleemjongeren die door de maatschappij zijn verstoten. Deze jongvolwassenen creëren hun eigen identiteit door hun kleding en motorfietsen te decoreren met felle kleuren en kanji symbolen. Respect richting autoriteiten hebben ze niet, maar de loyaliteit richting eigen bendeleden maakt van een motorbende bijna een familie. Deze familieband zien we uiteraard terug in de broederlijke relatie tussen Kaneda en Tetsuo. En aangezien Neo-Tokio een maatschappij is waarin de burgers hun vertrouwen in de autoriteiten zijn kwijtgeraakt is het passend dat wij het zien vanuit de ogen van twee anarchistische straatjongeren.
Als kind van de jaren 50 had Otomo zijn eigen creativiteit uiteraard te danken aan de media waar hij zelf mee opgroeide. Toen hij aan Akira begon besloot hij daarom een van zijn favoriete manga reeksen te gebruiken als basis voor het verhaal: Tetsujin 28-gō. Fans zullen deze jaren 50 manga natuurlijk kennen als de voorloper van moderne mech anime. Reuzenrobots zijn tegenwoordig niet meer weg te denken uit Japanse media. Akira mag dan geen robots hebben, maar de gelijkenissen worden duidelijk zichtbaar als je op het plot gaat letten. De naam Tetsuo is direct afgeleid van het woord Tetsujin, wat letterlijk ‘ijzeren man’ betekent. En aangezien Tetsuo gaandeweg verandert in een mens van vlees en metaal is deze naam behoorlijk toepasselijk. De protagonist Shōtarō Kaneda heeft Otomo direct vernoemd naar zijn tegenhanger uit de Tetsujin manga. En weet jij wat het getal is dat het leger toewijst aan patiënt Akira tijdens de laboratoriumexperimenten? Precies: 28!
Naast simpele hommages heeft Akira nog een belangrijker element van Tetsujin overgenomen, namelijk het verhaal over de herontdekking van een massavernietigingswapen. Tien jaar nadat Japan de Tweede Wereldoorlog verliest wordt een staatsgeheim aan de wereld blootgesteld: de vechtrobot Tetsujin 28-go, die ontwikkeld was om tegen de geallieerden te vechten. Akira, het kind dat vanwege zijn telekinetische krachten als wapen werd ingezet, ontwaakt ook jaren na een verschrikkelijke wereldoorlog.
Wat typeert Japanse media net zoveel als robots? Het antwoord is allegorieën naar nucleaire rampen. We zien dit thema overal terugkomen: in de video game serie Metal Gear en zelfs in de Godzilla filmreeks. Vanuit de ogen van een westerling lijkt de klassieke monsterfilm Gojira (1954) wellicht niet meer dan een B-film over een dinosaurus die graag gebouwen kapot slaat. Maar iemand die in naoorlogs Japan is opgegroeid begrijpt eerder dat dit monster in werkelijkheid staat voor een uit de hand gelopen massavernietigingswapen. Wanneer Godzilla Tokio vernielt is hij letterlijk bezig met het verpletteren van de Japanse cultuur. Er zijn bepaalde krachten op deze planeet die de mens niet kan begrijpen, en onzorgvuldig omgaan hiermee zal op den duur leiden tot rampen van aardverschuivende proporties. Maar waar het plot van een typisch westers sci-fi verhaal vaak draait om het voorkomen van een wereldramp leggen films als Gojira en Akira de nadruk op de nasleep van de ramp. Halverwege de Akira manga wordt de Japanse hoofdstad voor de tweede keer vernietigd. Zelfs dan gaat het leven gewoon door. De burgers van Japan zijn alles kwijt, dus het enige wat er dan nog opzit is de wederopbouw. De atoombommen die Japan troffen in WOII hebben een vrijblijvende psychologische wond achtergelaten. Maar ondanks de post apocalyptische toon van deze verhalen weten ze nog steeds een boodschap over hoop en optimisme over te brengen. De veerkracht van zijn bevolking is volgens mij een belangrijke reden dat Japan na de oorlog van een vernietigd land razendsnel in een wereldmacht veranderde.
Gedateerde klassiekers
Het is altijd leuk om te zien voor hoever een oud sci-fi verhaal van onze eigen moderne maatschappij verschilt. Iets wat Akira, en eigenlijk het hele cyberpunk genre, in zekere maten heeft voorspeld is een kanteling richting totalitaire regimes. De laatste paar jaar zien we een trend van wereldleiders die uit gemak morele principes verbuigen en lak lijken te hebben aan de democratie. Amerika heeft nu een president gekozen die nostalgie naar conservatief kapitalisme in een campagneslogan veranderde: “Make America great again”. Verder is ook bijzonder dat de voorbereiding op de Olympische spelen in 2020 een cruciale rol speelt in Akira. Het feit dat de spelen volgend jaar daadwerkelijk in Tokio gehouden zullen worden maakt het verhaal bijna profetisch.
Nu we eindelijk in het Akira jaar zitten blijft nog altijd de vraag: wanneer komt toch die nucleaire oorlog waar Otomo ons voor waarschuwde? Een jaar na de première van de film doofde de koude oorlog stilletjes uit. Sinds 11 september heerst er wel angst voor terroristische aanslagen op onze eigen bodem. Maar waar we op dit moment vooral voor lijken te vrezen zijn cyberaanvallen van de Russische geheime dienst, of erger nog: van onbekende hackers. Met dat in gedachte zou ik zeggen dat Ghost in the Shell in dit decennium nog veel sterker onze angsten belichaamt dan Akira. De GitS manga, en de films die daarop werden gebaseerd, schetsen een toekomstbeeld waarin de mens zijn eigen lichaam geheel heeft overgegeven aan technologie. Een persoon met cybernetische lichaamsdelen is eerder de norm dan de uitzondering. Het grote risico hiervan is dat dit ons veel kwetsbaarder heeft gemaakt voor cyberaanvallen, aangezien men nu direct onze hersenen kan hacken. Als Google straks de eerste hersen chips introduceert sta ik in ieder geval niet te springen om dat in mijn hoofd te laten implanteren.
Als Ghost in the Shell zo cultureel relevant is gebleken, waarom werd de Amerikaanse live-action film uit 2017 zo matig ontvangen? Sommige mensen zouden dat wijten aan de casting van Scarlett Johansson in de hoofdrol, waardoor de film al gauw de Hollywood whitewashing stempel kreeg. Ik betwijfel echter dat deze keuze doorslaggevend is geweest voor de lage bioscoopopkomst. Niet gebruikte concept art van de live-action Akira film laat zien dat de studio’s ooit van plan waren om de Neo-Tokio setting te verplaatsen naar Neo-Manhattan, met een grotendeels blanke cast. In recente interviews liet Taika Waititi echter weten dat hij het liefst Japanse tieners zou casten, mocht zijn versie van Akira doorgaan. Gezien de GiTS controverse (en met controverse bedoel ik vooral boze filmnerds die elkaar uitschelden op discussiefora) geloof ik wel dat Hollywood de valkuil va een blanke cast zal vermijden.
De werkelijke reden dat de Amerikaanse GiTS niet aansloeg heeft volgens mij vooral te maken met een script dat te weinig risico’s nam. Ghost in the Shell is juist een franchise die populair is geworden omdat het zijn publiek uitdaagt. De animefilm uit 1995 neemt regelmatig de tijd om de filosofische ondertoon van zijn verhaal te belichten. Het draait om vragen als wat het betekent om een mens te zijn, en wanneer je kun spreken van een eigen identiteit. Hoewel de versie uit 2017 een aantal scenes bevat die de focus op deze thema’s plaatsen leunt de rest van de film nog altijd teveel op nostalgie richting zijn voorganger uit 1995. Daardoor kregen wij een film die de cyberpunk clichés niet wist te overstijgen. In een tijdperk waarin een gemiddelde Black Mirror aflevering al veel creatievere scenario’s biedt over de relatie tussen mens en technologie kun je niet verwachten dat een kopie van een ruim 20 jaar oud sci-fi klassieker zijn publiek op hetzelfde niveau aanspreekt. Net als zijn hoofdpersonage was de nieuwe GiTS op zoek naar een eigen identiteit.
Recensie Ghost in the Shell (2017)
Uiteraard is Ghost in the Shell bij lange na niet de enige franchise die recent door de nostalgie pendule is herleefd. Afgelopen jaren zagen we de terugkeer van meerdere jaren 80 en 90 franchises, zoals The Terminator, Alien, Predator, Jurassic Park en Star Wars. Wat al deze franchises met elkaar gemeen hebben is dat ze er niet in sloegen om de oude fans te bekoren, in ieder geval niet zoals de originele films dat hebben gedaan. Het gekke is dat de meeste van deze films in de kern vrijwel hetzelfde zijn gebleven afgelopen 30 jaar. Zoals Steven van Roosmalen in zijn blog al uitlegt was de originele Star Wars een film die echt in de koude oorlog tijdsgeest is gemaakt. En op zichzelf was die film dan weer geïnspireerd op films waar George Lucas mee opgroeide, zoals jaren 50 samoerai films en de jaren 30 Flash Gordon serial-film. Nieuwe Star Wars films zijn nog altijd afhankelijk van formules die Lucas decennia geleden heeft bepaald. Onze maatschappij is sinds de jaren 80 veranderd, maar Star Wars worstelt om mee te evolueren.
Oude filmreeksen die de tand des tijds hebben doorstaan zijn uitzonderingen. Voorbeelden van dergelijke films die het publiek voor de verandering wel omarmden zijn Mad Max: Fury Road (2015) en Blade Runner 2049 (2017). Wat de nieuwe Blade Runner zo uniek maakt is dat deze film amper probeert om de conventies van zijn voorganger te volgen. In plaats daarvan was regisseur Denis Villeneuve slim genoeg om de wereld die de eerste film heeft neergezet te nemen, en daar op verder te bouwen. Het is een film die veel organischer aanvoelt dan de gemiddelde sequel, omdat we het idee hebben dat de maatschappij van Blade Runner niet stil heeft gestaan. Het is bijna alsof Blade Runner in een universum bestaat die parallel loopt aan de onze.
Akira 2049?
‘Een Amerikaanse live-action Akira? NEE DANKJE! Na 17 jaar development hell kunnen we beter de stekker uit dit project trekken.’. Dit type reactie is niet overdreven als je bedenkt dat veel mensen PTSD hebben overgehouden aan Dragon Ball: Evolution (2009). De tekenstijl is de helft, zo niet meer, van de reden dat wij van anime houden. Animatie is simpelweg ontzettend lastig te vertalen naar live-action. Maar als ik zou roepen dat een goede live-action verfilming onmogelijk is dan moet ik het succes van Marvel negeren. Na veel vallen en opstaan wisten zij van 80 jaar aan comics geschiedenis de meest succesvolle filmfranchise ter wereld op te bouwen. Disney lijkt ook niet meer te stoppen met zijn trend om klassieke animatiefilms de live-action behandeling te geven. En hoewel ik zelf tot nu toe geen fan ben van de Disney remakes blijven ze alleen maar hits scoren. Dat betekent dat ze toch wel iets goed doen, al is het maar dat ze de kunst van het uitmelken van nostalgie helemaal beheersen.
Katsuhiro Otomo blijft volhouden helemaal klaar te zijn met het Akira verhaal (ook wel begrijpelijk na 2000 pagina’s en 10 jaar van je leven!). Wel heeft hij aangegeven dat een tv-serie mogelijk in productie zal gaan. Persoonlijk ben ik veel meer over dit idee te spreken dan een live-action film. Een serie zou de mogelijkheid bieden om Otomo’s complete visie uit de manga eindelijk tot leven te brengen. En naar mijn mening zou een nieuwe Akira best kunnen werken, niet als remake, maar als een vervolg op het verhaal. Als we de volgende film of serie een paar decennia in de toekomst plaatsen kunnen we thema’s zien die nu relevant zijn. Wetenschappers waarschuwen ons al over de snelle gevolgen van klimaatverandering en het uitsterven van diersoorten. En toch geven maar al te weinig politici gehoor aan deze kreet. Binnen deze eeuw zou onze Aarde voor goed kunnen veranderen. Dat klinkt als een perfect opzet voor moderne cyberpunk.
Kunnen we in een sequel eindelijk de wederopbouw van Neo-Tokio (of Neo-Neo-Tokio) zien? Wat zou Kaneda 30 jaar later doen? Is hij nog steeds een straatdelinquent, of een politicus? En wat is er met Tetsuo gebeurd? Is hij daadwerkelijk geëvolueerd tot een hoger levensvorm, zoals de vorm die David Bowman in 2001: A Space Odyssey aanneemt? Er zit ontzettend veel potentie in het universum van Akira. Wat we vooral niet moeten doen is een imitatie maken van de klassieke anime film. Geen film zou de wereld op dezelfde manier kunnen raken als dat Akira 30 jaar geleden deed. Akira (1988) is en blijft de enige in zijn soort.
Sandro Algra
Lees ook het eerste deel van deze blog
Bronnen
- Blog: The Nostalgia Pendulum: A Rolling 30-Year Cycle of Pop Culture Trends
- Blog: Star Wars is een cultureel probleem
- Blog: 30 years of Akira – teenage kicks, anime-style
- Interview: Katsuhiro Otomo On Creating ‘Akira’ And Designing The Coolest Bike In All Of Manga And Anime
- Nieuwsbericht: Live-action Akira concept art vrijgegeven
- Video: Akira – What’s the Difference?
- Video: Blade Runner, Altered Carbon, and the Relevancy of Cyberpunk
GESCHREVEN DOOR
