The Guardian schreef kort nadat Joker in de bioscoop verscheen al over de film, en hoe het thema mentale gezondheid erin voorkomt (1). De schrijvers van het artikel, dokters Annabel Driscoll en Mina Husain, zijn erg kritisch op de film. Ze benadrukken dat in werkelijkheid mensen die kampen met mentale gezondheidsproblemen vaak juist slachtoffer zijn van geweld in plaats van dader, in tegenstelling tot wat de film zou laten zien. Nu Joker al een tijdje uit is, en World Mental Health Day al meer dan een maand achter de rug is, loont het zich misschien om te reflecteren of dit soort kritieken overeind kunnen blijven.
Dit artikel bevat spoilers voor de film Joker
Ergens klinkt het als de bekende kritieken tegen extreem gewelddadige films: ‘films waarin geweld verheerlijkt wordt lokken geweld in de echte wereld uit’. Bekende voorbeelden zijn films van Quentin Tarantino als Kill Bill (2003) of Reservoir Dogs (1992), maar ook langer geleden laaiden er al discussies op over gewelddadige films als A Clockwork Orange (1972). Er bestaat natuurlijk een wezenlijk verschil tussen de twee vormen van kritiek. Het is een stuk minder waarschijnlijk dat een gewelddadige film geweld veroorzaakt dan dat een film over geesteszieken het beeld van mensen met een psychische aandoening verandert bij het publiek. Dit is namelijk al eens eerder gebeurd, namelijk met de bekende film One Flew over the Cuckoos Nest (1975). Aan de ene kant leidde die tot een negatievere houding van mensen tegenover praktijken als ‘’shock therapy’’, wat daardoor gelukkig ook minder gebruikelijk werd (2). Helaas heeft het ook geleid tot een negatievere houding tegenover mensen met mentale gezondheidsproblemen, zoals een studie uit 1983 heeft aangetoond.
“They don’t give a shit about people like you, Arthur. And they don’t give a shit about people like me either.”
Is een positieve impact op de attitude van mensen ook een denkbaar effect van Joker? Het verhaal wat door The Guardian geschetst wordt, kan ook van de andere kant bekeken worden. De film Joker laat het verhaal zien van een gekwelde geest, iemand die kampt met mentale problemen en daar niet mee geholpen wordt. Vervolgens gaat het mis. In plaats van dit te interpreteren als ‘waarschuwing’ voor zogenaamd gevaarlijke geesteszieken, kan het ook geïnterpreteerd worden als oproep tot empathie en steun. Hoewel Arthur gruwelijke misdaden en moorden begaat zodra hij stopt met het gebruiken van medicatie, benadrukt hij wel dat Gary (zijn oud-collega met een groeistoornis) de enige was die ooit aardig tegen hem deed. Er wordt in ieder geval dus geen eenzijdig beeld geschetst over een megalomane, krankzinnige machtswellusteling.
Er zijn ook artikelen geschreven over de lessen die Joker ons juist leert (4). Het waarnemen van Arthur’s achteruitgang en de oorzaken daarvan toont ons het belang van het tijdig herkennen en handelen bij het zien van tekenen van mentale achteruitgang bij onze medemens. Een andere memorabele scène die hiermee te maken heeft is degene waarin Arthurs therapeut hem uit moet leggen dat zijn behandelingsprogramma wegbezuinigd wordt. Dit geeft aan dat de film niet alleen laat zien dat Arthur’s ‘gekte’ hem uiteindelijk tot geweld over doet gaan, maar dat hij ook verlaten wordt door de maatschappij en daardoor tot geweld over gaat. Het ‘’Joker gebruikt geen medicatie meer en wordt daardoor gewelddadig’’-narratief is dus een oversimplificatie van wat laten zien wordt.
In het artikel ‘’How accurate is ‘Joker‘s portrayal of mental illness? The answer is complicated’’ wordt de film van beide kanten belicht (5). Psychiater Joe Parks concludeert hierin dat de film enerzijds een onnodig en stigmatiserend beeld van mentale ongezondheid schetst, maar anderzijds het belang van medeleven en compassie benadrukt. Ik schaar me bij dit perspectief. Hoewel het duidelijk is dat films degelijk een impact hebben attitudes van mensen, ook al zijn ze fictieve werken, moeten we niet muggenziften maar kijken naar het gehele verhaal wat een film vertelt.
Bronnen
- Artikel: Why Joker’s depiction of mental illness is dangerously misinformed
- Artikel: How ‘One Flew Over the Cuckoo’s Nest’ changed psychiatry
- Artikel: Impact of the Film, “One Flew over the Cuckoo’s Nest,” on Attitudes towards Mental Illness
- Artikel: What The ‘Joker’ Movie Teaches Us About Mental Health Awareness & Empathy
- Artikel: How accurate is ‘Joker’s portrayal of mental illness? The answer is complicated
