Het Godfather III effect | Kunnen slechte films met de tijd beter worden?
De meeste Nederlanders moeten even wachten om de grootste hit van 2021 in de bioscoop te zien, Spider-Man: No Way Home. De film brak records in de box-office en won het hart van bijna elke Spidey fan, als een viering van 20 jaar aan Spider-Man films. Maar in de maanden vóór de première leek het internet wel erg in de ban van de geruchten rondom Andrew Garfields mogelijke terugkeer als Peter Parker. En wat hoor ik nu? Is er een nieuwe hashtag om de derde The Amazing Spider-Man film alsnog te maken (#MakeTASM3)? Ik dacht dat hashtags alleen maar bedoeld waren om dingen te cancellen? En sinds wanneer is het geen ketterij meer om de Andrew Garfield Spider-Man films leuk te vinden? De hernieuwde interesse in de Amazing Spider-Man films zie ik slechts als een voorbeeld van in mijn ogen een relatief nieuw fenomeen, wat ik vanaf nu het ‘Godfather III effect’ zal noemen. Er zijn films die door de jaren heen in waardering kunnen stijgen, dalen en weer stijgen. En hoewel meningen rond films altijd al veranderen was het haast nooit zo snel en zo extreem als tegenwoordig. Het is fascinerend, want naar mijn mening toont dit fenomeen zowel de lelijkste als de mooiste kant van fan cultuur. En het roept de vraag op: kunnen slechte films daadwerkelijk met de tijd beter worden?
Het Phantom Menace effect
Net als met elke kunstvorm zijn er altijd films geweest die niet vanaf het begin door het hele publiek omarmd werden. Het is nu moeilijk om je te beseffen dat de klassiekers The Shining (1980), Blade Runner (1982) en Vertigo (1958) bij hun première nogal wat slechte recensies kregen. En ongetwijfeld zul je zelf één of meerdere films kennen die vroeger veel voor je betekenden maar die niet zo goed met de tijd zijn meegegaan.
Men heeft al eerder woorden bedacht om veranderende mening rond films aan te duiden. Zo gebruikte men ooit de term ‘Juno-ing’, vernoemd naar Juno, een Oscar-winnende indie-film uit 2007 over een zwanger tienermeisje. Wanneer je een film Juno’d betekent het dat je alle minpunten van die film opnoemt, met als gevolg dat andere mensen er niet meer van kunnen genieten. Probeer jij maar eens een film te Juno’en… dat maakt je gegarandeerd populair op feestjes!
Een veel bekender fenomeen waar ik het over wil hebben is het ‘Phantom Menace effect‘. Ah… ja! Het was 1999, en men was zo blij dat George Lucas na 16 jaar eindelijk weer een nieuwe Star Wars film zou uitbrengen. Niet één film, het was de eerste van een nieuwe trilogie! En deze trilogie zou gaan over een jonge Darth Vader. Daarom moest en zou Star Wars: The Phantom Menace haast wel de beste film allertijden worden! En… niets bleek minder waar. Wereldwijd waren Star Wars fans teleurgesteld. Maar de hype was zo groot dat veel van hen niet eens wilden toegeven dat ze de film niet leuk vonden. Fans bleven dagen of zelfs maanden in deze ontkenningsfase. Men ging terug naar de bioscoop of kocht de film zelfs op videoband, om zich dan te realiseren dat de magie helemaal was uitgewerkt. Dat is nou het Phantom Menace effect: als een combinatie van hype, spektakel, een agressieve marketing campagne en jouw eigen verwachtingen genoeg zijn om je te doen geloven dat je een goede film hebt gezien, terwijl de film in werkelijkheid geen substantie heeft en ook nooit had.
Nu moeten we ons afvragen: wat maakt het uit? Waarom mogen mensen niet van een lekker hapje junkfood als The Phantom Menace genieten? Je eerste reactie was positief, je hebt je vermaakt in de bioscoop, kinderen kregen hun merchandise en de filmmakers hebben hun geld terugverdiend. Iedereen blij toch? Dat is in principe een goed punt. Het is in ieder geval niet eerlijk om boos te worden op andere mensen die wel van junkfood genieten. Toch is het voor jou als persoon misschien wel handig om bewust te zijn van de kracht van het Phantom Menace effect. Als je weet hoe dit werkt kan het jou in de toekomst geld en teleurstellingen besparen. En als je ervoor kiest om een keer geen geld te besteden aan een bioscoopkaartje dan kan het filmmakers potentieel ook aanmoedigen om in het vervolg meer kwaliteit te leveren.
Wat maakte de Star Wars prequels zo teleurstellend? Er zijn een hoop minpunten op te noemen: slecht acteerwerk, kinderachtig humor, een slecht liefdesverhaal, Jar Jar Binks, etc. Maar ik denk dat er een onderliggende reden was. Uiteindelijk draaien de Star Wars prequels namelijk om één verhaal: hoe de jonge Anakin Skywalker in Darth Vader verandert. En Darth Vader was voorheen een van de populairste slechteriken uit de filmgeschiedenis. Fans hadden zich al jaren ingebeeld hoe zijn achtergrondverhaal zich zou afspelen. Maar wat de prequels van George Lucas lieten zien was een Darth Vader die zich gedroeg als een drammerige puber. De visie van Lucas bleek gewoon niet het verhaal dat fans zo graag wilden zien.
Vervolgens verkocht Lucas zijn imperium aan Disney, en zij zouden niet aarzelen om hun eigen Star Wars trilogie te maken: De sequel trilogie, beginnende met Star Wars: The Force Awakens (2015). Maar deze films bleken nogal… polariserend. Op technisch niveau kun je zeggen dat de sequels veel beter waren dan de prequels van Lucas: met beter acteerwerk, volwassener humor en betere effecten. Maar fans klaagden nu weer dat de sequel trilogie niet aanvoelde als de visie van een artiest met een origineel verhaal. De films leunden teveel op verhaallijnen en personages uit de originele Star Wars trilogie, en sommige personages zoals Luke Skywalker gedroegen zich niet eens zoals in de oudere films! Disney had geen idee wat ze met deze films moesten doen! Sommige fans waren zelfs zo woedend op Disney dat ze petities lanceerden om de film Star Wars: The Last Jedi (2017) van de Star Wars canon te wissen.
Nu de sequel trilogie is afgerond klinkt er een bijzondere claim vanuit een klein groepje Star Wars fans: ‘de prequels zijn beter dan de sequels’. Serieus? Waar zou deze veranderende mening aan kunnen liggen? Nou, één verklaring is dat de prequel trilogie al ruim 20 jaar oud is, waardoor de jongere Star Wars fans al oud genoeg zijn om met nostalgie terug te kijken naar de prequels. En ja, als The Phantom Menace de eerste Star Wars film is die je zag dan wordt het mogelijk ook de film die het meest voor je betekent. Maar er is ook een sterker argument te bedenken dan enkel nostalgie. De prequels mogen dan geen briljant gemaakte films zijn, maar ze zijn nog altijd door één man gemaakt: George Lucas. En wanneer één filmmaker zoveel investeert in een filmreeks zie je ook eerder zijn stijl en visie daarin terug. Ja, in tegenstelling tot die ‘fabrieksfilms’ van Disney waren de Star Wars prequels meer een passieproject.
En laat ik ook mijn mening geven, als iemand die de prequel trilogie kort geleden nog heeft gezien. De Star Wars prequels zijn niet beter geworden. Anakins “I don’t like sand” monoloog is nog even slecht geacteerd, en Jar Jar Binks is nog even irritant. Maar soms heb je een teleurstellende sequel reeks nodig om toch het goede in de oudere films te kunnen zien. De prequels hebben inderdaad een consistente en ongefilterde visie, die direct uit het hoofd van George Lucas komt. Zijn verhaal is niet heel goed, maar ik respecteer in ieder geval wel het verhaal dat hij probeerde te vertellen.
Emo Peter Parker
20 jaar geleden alweer verscheen de eerste Spider-Man (2002) film van Sam Raimi. Samen met de twee sequels staat het bekend als (ik citeer Honest Trailers) de ‘Godfather trilogie van de superheldenfilms’. En dit betekent natuurlijk dat de eerste twee films ‘briljant’ zijn… en de derde ‘verschrikkelijk’. Misschien wilde ik juist tegendraads zijn (no pun intended), maar voor mij was Spider-Man 3 (2007) met afstand de meest vermakelijke van de Raimi trilogie. Ik was nooit fan van het acteerwerk in deze films, met name dat van Tobey Maguire. En dankzij de constant wisselende toon bij de eerste twee films wist ik nooit of ik hoorde te lachen of ze juist serieus moest nemen. Bij de derde film wist ik dat wel! Deze film introduceert namelijk Emo Peter Parker! En in het universum van Sam Raimi betekent dit dat Peter een zwart Spider-Man pak draagt, melk en koekjes eet en op straat danst als de blankste van de Jets uit West Side Story.
Raimi en Spidey fans zagen de humor van deze film niet in. Spider-Man 3 werd genadeloos kapot gemaakt vanwege zijn belachelijke scenes en rommelig plot. Emo Peter Parker viel bij weinig mensen in de smaak. En bovendien pleegde deze film heiligschennis, omdat fans uitkeken naar een film met Peter in het zwarte Spider-Man pak. Dit was namelijk een van de populairste verhaallijnen uit de comics. ‘Hoe durfde Raimi hier een grap van te maken!?’.
Slechts 5 jaar later drukte het bedrijf Sony op de reboot knop, en toen kregen wij de Marc Webb Spider-Man films met Andrew Garfield. Met een sterke cast en een meer scienfiction georiënteerd plot leek de eerste film fans wel te bevallen. The Amazing Spider-Man 2 (2014) kreeg ook een zeer lovende recensie op deze site. We moeten begrijpen dat deze films uitkwamen na Christopher Nolans succesvolle The Dark Knight trilogie. Daarom was het een logische keuze van de studio’s om een Spider-Man film te maken die het materiaal wat serieuzer behandelde, om het slechte nasmaakje van Spider-Man 3 weg te spoelen. Maar de waardering daalde al snel na de tweede film. De eerste positieve reacties werden op het internet overspoeld door negativiteit.
Nu, weer een aantal Spider-Mannen verder, hoe kijkt men terug op de vorige versies van het personage? De goede reputatie van de Raimi films is eigenlijk terug van nooit weggeweest. Zelfs Spider-Man 3 lijkt nu in waardering te zijn gestegen. Als je Emo Peter Parker (of Bully Maguire zoals het internet hem inmiddels heeft omgedoopt) nu opzoekt op Youtube kom je erachter dat dit personage in een geliefde meme is veranderd. Dit is geen meme zoals de haat die Jar Jar Binks van Star Wars fans heeft gekregen. Mensen genieten oprecht van de belachelijke scenes uit Spider-Man 3, net als ik in 2007. Je kunt niet zeggen dat Spider-Man 3 een van de beste comic verfilmingen is. Maar het is met vlagen wel een hilarische surrealistische komedie.
Het lijkt er nu dus ook op dat de Marc Webb films gedeeltelijk dezelfde kant uitgaan. Mensen leren met de tijd door de imperfecties heen te kijken. Spider-Man is overigens niet de enige superhelden franchise die deze ontwikkeling heeft meegemaakt. Herinner jij je de Batman films van Burton / Schumacher nog? Nee, ik ga niet zeggen dat Batman & Robin (1997) al bezig is met een comeback. Maar Batman Returns (1992) was eerder een hele polariserende film. En dankzij het succes van de Christopher Nolan films werden de films van Tim Burton bijna ondergesneeuwd. Nu zie ik elk jaar rond de feestdagen dat meer mensen over Batman Returns beginnen te praten, als een vergeten klassieker.
Het Godfather III effect
Ja, laten we het hebben over een film die al decennia bekend staat als een van de slechtste sequels allertijden, en een van de slechtste films waar Al Pacino ooit in heeft gespeeld (vergeet niet, dit is de man die in Jack & Jill zat). The Godfather Part III (1990) heeft zo´n berucht imago dat acteurs uit die film er soms slecht over praten. Politici die de film leuk vinden worden in het openbaar belachelijk gemaakt. Maar, Francis Ford Coppola kreeg in 2020 de kans om deze misstap weer recht te zetten. De nieuwe cut genaamd The Godfather Coda: The Death of Michael Corleone is, begrijp ik uit de Rotten Tomatoes score, een verbeterde versie van The Godfather Part III. Ik heb deze cut laatst eindelijk kunnen zien. En, is dit de ware cut waar we 30 jaar op hebben gewacht? Maakt dit alle fouten van Coppola weer goed? Mijn antwoord is: NEE, maar dat hoefde het ook niet te zijn.
Met of zonder director’s cut is de derde Godfather film in mijn ogen wat het altijd is geweest: een bovengemiddeld goede gangster film, en een bevredigend slot van Coppola’s The Godfather trilogie. The Godfather Coda is gewoon een cut met subtiele verbeteringen. En in een recensie zou ik wat dieper daarop in kunnen gaan. Wat ik denk dat deze cut eigenlijk vooral heeft bereikt is om de film een tweede kans te geven.
Ik moet bekennen, ik ben de laatste tijd een beetje geobsedeerd geraakt met het kijken van Youtube reacties. Dit zijn video’s waarin jonge filmfans voor het eerst een film als The Godfather kijken. Ja, ik had enkele jaren geleden nooit gedacht dat zulke video’s me zouden interesseren; maar ik was zelf 13 jaar oud toen ik The Godfather zag, en ik zal deze films nooit meer opnieuw voor de eerste keer kunnen ervaren. Daarom vind ik het fascinerend om te zien hoe jongeren reageren op scenes als de moordaanslag op Vito in de eerste film, of het tragische einde van de tweede film. Maar wat al helemaal opvalt is dat ik nog geen negatieve reactie heb gezien op de derde film. In tegendeel, veel van de kijkers die de trilogie voor het eerst zien genieten net zoveel van de derde film als van de rest.
Nu zou je kunnen zeggen dat alle nieuwe Godfather fans in de ontkenningsfase zijn, en dat ze moeten wachten totdat het Phantom Menace effect is uitgewerkt. En als het effect over een week nog steeds niet weg is verdienen ze een flinke klap op hun kop met de ‘Juno stok’, zodat ze Godfather III net als elke fatsoenlijke Godfather fan gewoon haten!
Ik denk echter dat hier iets anders speelt. Nieuwe Godfather fans hebben de unieke kans om de films voor het eerst te zien, zonder verwachtingen en zonder invloed van buitenaf. Dat wil zeggen dat ze geen groepsdruk voelen om de film negatief te beoordelen. The Godfather Part I en II stonden lang voordat de derde film verscheen al bekend als twee van de beste films allertijden. Deel drie heeft teveel imperfecties om het niveau van zijn voorgangers te halen. En opnieuw is er één belangrijk minpunt dat critici van deze film vaak noemen: ‘Michael Corleone is in de derde film een heel ander personage dan in de eerste twee films’.
Ik begin inmiddels een patroon te zien in de ontvangst van al deze sequels… Michael Corleone was net als Luke Skywalker, net als Darth Vader en net als Peter Parker een iconisch personage… nog lang voordat deze gehate sequel films verschenen. Wanneer fans hun ongenoegen over deze films uiten komt hier vaak een teleurstelling naar boven, de teleurstelling dat het niet de film is die ze voor ogen hadden. En hoe begrijpelijk dit ook klinkt, het is toch een beetje oneerlijk om een film als Godfather III af te kraken, alleen maar omdat het niet zoals deel I en II is. Fans die de première van 1990 niet hebben meegemaakt hebben niet dezelfde verwachtingen. En dat noem ik het ‘Godfather III effect’: wanneer het publiek een film leert te waarderen, niet voor wat ze wilden zien maar voor wat het werkelijk is.
Positieve hashtags
De films die ik eerder heb opgenoemd waren natuurlijk allemaal onderdeel van bestaande franchises. Dat is logisch, omdat het publiek al aan de personages gehecht was voordat de sequels verschenen. Maar er zijn zeker ook niet-franchise films te noemen die te maken krijgen met het Godfather III effect. The Village (2004) van M. Night Shyamalan werd negatief ontvangen, en dit kwam deels omdat de reclamecampagne een horrorfilm had beloofd. In plaats daarvan bleek het eerder om een romantische drama te gaan. Recensenten klaagden ook dat de grote plotwending al voorspelbaar was op basis van de trailers. Ja, het was tenslotte een Shyamalan film, en daarom had men een sterke plotwending verwacht. Zo zie je maar wat verkeerde verwachtingen met een film kunnen doen. Een van mijn favoriete komediefilms is Throw Momma from the Train (1987) van Danny DeVito. Recensenten zeiden destijds dat de film niet grappig is omdat het niet de zwarte komedie is die het had moeten zijn. Ik ben van plan om nog een analyse van deze film te maken. Maar hier zie je opnieuw dat de film beoordeeld wordt op basis van wat het NIET is.
Betekent dit dat elke ‘slechte’ film in principe goed te praten valt door middel van het Godfather III effect argument? Zal Peter Jacksons The Hobbit trilogie ooit net zo gewaardeerd worden als The Lord of the Rings? Kunnen mannen straks ook van de Twilight films genieten? Verandert Ghostbusters (2016) vanzelf wel in een cultklassieker? En zal Martin Koolhoven later filmlezingen geven over het meesterwerkje genaamd Cats (2019)? Hoe onwaarschijnlijk dit allemaal klinkt, uiteindelijk zal toch enkel de toekomst hier antwoord op kunnen geven.
Wat we in ieder geval wel weten is dat film nog altijd een persoonlijke ervaring is. Als jij een film leuk vindt kan in principe niemand, ook geen luidruchtige hater, die ervaring van je afpakken. En een slechte film is nog altijd een slechte film. Als jij nare ervaringen hebt gehad in de bioscoop dan is het heel begrijpelijk dat je die negatieve energie kwijt wilt, het kan therapeutisch zijn. Kijk maar naar alle negatieve recensies die ikzelf heb geschreven. Maar er komt toch een punt waarop je niks meer wint met teveel negativiteit. Het organiseren van petities om een film ongedaan te maken is respectloos, niet alleen voor de makers die aan een film hebben gewerkt, maar ook voor de mensen die er wel van hebben genoten. Als ik zie hoe toxic sommige fandoms kunnen worden, met name een kleine minderheid binnen de Star Wars fandom, verlang ik toch terug naar de tijd waarin Star Wars fans met een kinderlijke onschuld alles opaten wat George Lucas hem voorschotelde. Maar daarom ben ik wel weer blij met acties als #MakeTASM3. Hier heb je fans die hun steun betuigen om een film waar te maken, die bij elkaar komen om een afgeschreven filmreeks en tweede kans te geven. Je hebt niet het ‘recht’ op een goede film. Je kunt er wel om vragen.
Sandro Algra
Bronnen
- Blog: The Phantom Menace Effect – An Essay
- Documentaire: The People vs. George Lucas
- Video: Is Juno Any Damn Good?
VOLG ONS
Wil je de hele week op de hoogte gehouden worden van het laatste nieuws? Houd dan onze pagina in de gaten of volg Entertainmenthoek op Facebook, Instagram, Twitter en Pinterest. Zo blijf je op de hoogte van het laatste nieuws rondom je favoriete films en series.
GESCHREVEN DOOR
