Recensie | Ballon (Raymond Doetjes)

In 1979 probeert de familie Strelzyk en Wetzel uit de DDR te vluchten met een zelfgemaakte heteluchtballon. Redden zij het over het IJzeren Gordijn, of eindigen ze in de spreekwoordelijke Goelag? Je leest het in de recensie van de film Ballon door Raymond Doetjes.

Titel: Ballon
Regisseur: Michael Herbig
Cast: Friedrich Mücke, Karoline Schuch, David Kross, Alicia von Rittberg, Thomas Kretschmann, Jonas Holdenrieder, Tilman Döbler, Christian Näthe, Till Patz, Ben Teichmann, Ronald Kukulies, Emily Kusche, Sebastian Hülk, Gernot Kunert, Ulrich Brandhoff
Scenario: Kit Hopkins en Thilo Röscheisen
Genre: Thriller
Speelduur: 125 minuten
Releasedatum: 18 Juli 2019

PLOT

In 1979 probeert de familie Strelzyk en Wetzel uit de Duitse Democratische Republiek naar het vrije westen te ontsnappen met behulp van een zelfgemaakte ballon. Hun poging strandt enkele honderden meters voor het vrije westen. Vanaf dat moment zit de STASI achter de familie aan. De wanhoop drijft ze zover om het geheel nogmaals te proberen, maar met de STASI op hun hielen is dat moeilijker dan ooit.

DE VOORGANGER

Dit verhaal is al eens verfilmd met de titel With the Wind to the West. Een absoluut spannende thriller, maar vanwege de typische Amerikaanse stijl wel enorm overgedramatiseerd. Dit was iets wat Michael Herbig niet wilde. Zijn visie was om alles zo exact mogelijk te reproduceren en zo min mogelijk te moeten dramatiseren.

OOG VOOR DETAIL

De insteek om het verhaal zo nauwkeurig mogelijk te kunnen hervertellen leidde dan ook tot het zo exact mogelijk inrichten van de sets zoals dat 40 jaar geleden (in 1979 om precies te zijn) eruit had gezien. Niet alleen alle rekwisieten komen uit die tijd, maar ook de manier van spreken die de DDR hanteerde is gereproduceerd. Zo werd Herbig door de geluidsman getipt dat het woordje ‘oké’ hem destijds in de DDR tot een oorvijg had geleid. Dus zelfs dit onschuldige drie letter woordje, werd op typische “Oost Duitse” wijze weg gecensureerd uit alle dialogen.

Er zijn voor de film twee hete luchtballonnen op ware grote nagemaakt. Een leuk feitje dat uit de extra’s van de DVD naar boven kwam was dat de tweede ballon destijds de grootste ballon was welke ooit in Europa gemaakt was. Men heeft zelfs het echte huis van de familie Strelzyk gebruikt voor de buitenopnames. Een ander leuk detail dat uit de extra’s naar voren kwam is het feit dat de familie Strelzyk 10 jaar later, na de val van de Muur, teruggetrokken is in hun oude huis.

SPANNING

Het is niet gebruikelijk om spanning op te wekken zonder actie. Dus de spanning bij de kijker moet komen uit de mogelijkheid van het ergste scenario. Als er een puntje van kritiek is, dan is dat de droom die Peter Strelzyk heeft, waarin er iets ernstigs gebeurt. Dit gebeurt vrij vroeg in de film. Ik denk dat Herbig het noodzakelijk vond om te laten zien wat er in de DDR als ergste scenario op het spel stond en op deze manier de kijker psychologisch op scherp te zetten. Ik vond dat persoonlijk een beetje te manipulatief en gemakkelijk, aangezien een eerdere scene de totale onlogische (f*cked-up) wereld van de DDR al liet zien, wanneer STASI Hauptmann Heyman een aantal extreem verwarrende vragen aan een niets vermoedende grenssoldaat stelt. Maar op dat punt van kritiek na zit je regelmatig op het puntje van je stoel.

De spanning is in sommige scenes ook echt te voelen. Er is een mooie scene waarin Hauptmann Heym twee grenswachters ondervraagd en hij zonder dreiging van geweld het vuur aan de schenen van dit naïeve tweetal weet te leggen. Een interessant detail dat uit de extra’s kwam was dat Christian Näthe (de acteur die Hauptmann Heym speelt) zelf een soortgelijke situatie ervaren heeft. Alvorens hij aan de toneelacademie mocht studeren werd hij door de STASI ‘gevraagd’ of hij niet liever 3 jaar wilde dienen in het verplichte leger, in plaats van de gewoonlijke 1,5 jaar. Hij zegt ook dat hij wist dat als hij ‘nee’ had gezegd, zijn plaats naar de volgende was gegaan. Hij is zelf in 1983 uit de DDR gevlucht. Zijn lijfelijke ervaring van deze beklemmende situatie stelt hem in staat dit perfect na te doen.

ACTEERWERK

Duitsland staat bekend op het voortbrengen van grootse “Schauspielers”. Deze (voor mij) relatief onbekende cast komt natuurgetrouw over. Zo zijn de zorgen die vader Peter heeft op subtiele wijze in zijn hele houding terug te zien. Ook de manier van spreken en doen komt erg natuurlijk over.

Er is een scene waarin Peter’s overbuurman (een STASI werknemer), hem vraagt of hij iets weet van tv’s omdat hij het ‘Westen’ wil ontvangen. De angst en vertwijfeling in het gezicht is er zo van af te lezen. En de subtiele ontspanning is te zien wanneer zijn overbuurman suggereert dat ze dan samen Charlie’s Angels kunnen bewonderen.

Er zitten ook een aantal zeer jonge kinderen in de film, met een zeer belangrijke scene waar de “Kleine Peter” Wetzel in zijn kinderlijke onschuld op school vertelt dat zijn papa heel veel aan het naaien is. De leraren zijn altijd het primaire indoctrinatiemiddel in een links-bolwerk, dus de lerares vraagt door. Dit kindje is zo goed dat dit heel natuurgetrouw overkomt. De ietsje oudere Tilman Döbler, die de jongste telg van de Sterlzyk familie speelt, laat heel goed zien wat 10/11 jarige kinderen bezighoudt in zo een situatie: de angst dat hij zijn vriendjes verliest en dat ze het misschien niet fijn vinden in het westen. De angst dat het Westen een verschrikkelijke plaats was, werd die kinderen op scholen in geprent. En wederom wordt dit op een zeer ingetogen manier gespeeld.

NIET VEROORDELEN

Wat ik bijzonder vind is dat Michael Herbig er bewust voor kiest om de mensen die het systeem dienden niet te veroordelen. Hij laat alleen objectief zien wat van hen verwacht werd onder dat regime. Hierdoor blijft de film integer en wordt het geen politieke film. Het is te gemakkelijk om mensen die een ‘waanzinnig’ systeem dienen als boeman weg te zetten met de kennis van nu, zonder te beseffen dat deze mensen zijn opgegroeid in dit systeem en niet anders wisten. De meeste mensen die de STASI en Politburo van informatie voorzagen, deden dit (wellicht heel naïef) met de beste intenties. Het hele systeem was gebouwd op niet-kritisch denken en het opvolgen van wat het Polit-Buro zei. Want zij hebben de kennis. En jij bent een klein, maar heel belangrijk, radartje in het systeem.

Juist in deze tijd, waar kritische geluiden in de kiem gesmoord worden en men zichzelf censureert omwille van gevoelens, begeven wij ons op zeer glad ijs. Deze film is een waarschuwing dat we wellicht niet terug willen naar tijden en systemen waar een enkel conform gedachtegoed te horen is.

DVD/BLURAY EXTRA’S

Voor mij waren de extra’s op de DVD zeer interessant. Zo was er de achtergrondinformatie van de geluidsman die vertelde dat het woordje ‘oké’ onder de DDR totaal niet okay was en dat je gechanteerd werd met 3 jaar dienstplicht als je een studie wilde doen in plaats van de 1.5 jaar dienstplicht.

Tevens was het voor mij als filmfanaat genieten toen ik zag dat men twee volledige ballonen heeft nagebouwd en zich bij iedere rekwisiet en kostuum afvroeg of dat het wel geografisch- en periode accuraat was.

CONCLUSIE

Ballon is een prachtig gemaakte film. De productiewaardes zijn enorm, van de oude helikopters tot de Wartburg en Trabantjes tot de donkerbruine interieurs van de jaren 70 en niet te vergeten de twee ballonen. Het spel is natuurgetrouw en op typisch Duitse ingetogen manier vertolkt. In deze tijden van intolerantie en een verdeelde samenleving is er een ideale voedingsbodem om zo’n soort regime als in de film weer in te voeren. Ballon vraagt ons bewust of onbewust of we terug willen naar zo’n uniforme gedachtengevangenis als dat de Democratische Duitse Republiek was. Ik weet mijn antwoord al, en ga dus maar eens leren hoe ik een naaimachine moet gebruiken en wat katoen hamsteren!

★★★★☆

Raymond Doetjes – Subliminal Artist productions