Recensie | Comedian Harmonists (Rafael te Boekhorst)

Een prachtige film! Een film over muziek! Het gaat over een A-Capella-groep die op een vriendelijke manier de spot drijft met Duitse slagers en volksliederen, lustige Wanderlieder zeg maar, uit de 30er jaren. Terwijl de teksten van de liedjes vaak erg simpel zijn, is de muziek meer dan professioneel en vol met technische twists en ironische referenties, waar kenners van kunnen genieten en lachen tegelijkertijd. Maar ook voor amateurs zoals ik is dit een echt mooie film. Je begint te kijken, gaat er geleidelijk in op en wordt er uiteindelijk helemaal door in beslag genomen.

Titel: Commedian Harmonists (Engelse titel: The Harmonists)
Regisseur: Joseph Vilsmaier
Cast: Heinrich Schafmeister, Max Tidof, Ulrich Noethen, Heino Ferch, Ben Becker, Kai Wiesinger
Scenario: Klaus Richter, Jürgen Egger
Genre: Drama / Muziek
Speelduur: 126 minuten
Release datum: 1997

De spanningsboog neemt geleidelijk toe en bereikt zijn hoogtepunt aan het eind van de film. Dit komt doordat de suggestie van mogelijk geweld en mogelijk verlies steeds toeneemt en pas in het einde daadwerkelijk wordt afgeweerd. Dat de film nogal intens is, is eigenlijk ook niet zo onverwacht. Want het gaat hier niet alleen over de doorbraak van de populaire Duitse zanggroep The Comedian Harmonists, maar ook over de opkomst van het Nationaalsocialisme in Duitsland.

De film is erg goed gespeeld. De joodse en werkloze arrangeur Harry Frommermann wordt gespeeld door Ulrich Noethen, waar hij in 1998 de Duitse Filmprijs voor kreeg. Frommermann  probeerde in 1927 met behulp van krantenannonces een vocaal ensemble samen te stellen naar het voorbeeld van de Amerikaanse barbershopgroep The Revelers. Hij ziet er niet alleen uit als een intelligente, ironische componist, maar is dat ook. Een steeds vriendelijk ogende man die tegelijkertijd een constante intellectuele distantie weet te behouden.

Bas-zanger Robert Biberti wordt gespeeld door Ben Becker. Robert Biberti reageert op Frommermanns advertentie en helpt hem de nodige zangers voor de  groep te vinden. Hij is een echte bullenbak, rookt sigaren en is door en door een basist. Ari Leschnikoff wordt gespeeld door Max Tidof. Hij is de charmeur van de groep en komt uit Bulgarije. Hij geniet vol op van de vele vrouwen die niet van hem af kunnen blijven, als ook van zijn collega’s, die hij altijd met plezier op de lippen kust.

Na zenuwslopende repetities en eerste mislukkingen vinden de zangers eindelijk hun stijl. Ze worden een van de meest succesvolle muziekgroepen in Duitsland. Maar de geschiedenis staat verdere roem in de weg. Na de machtsovername door de nationaalsocialisten in 1933 komen Frommermann en zijn eveneens joodse collega’s Roman Cycowski (Heino Ferch) en Erich Collin (Heinrich Schafmeister) on der een steeds toenemende druk te staan. Als ze op een gegeven moment voor een concert in Amerika optreden, beginnen ze te  twijfelen of ze nog wel terugreizen… Meer zal ik niet verklappen.

Het filmscript is geweldig geschreven door Klaus Richter en Jürgen Büscher en buitengewoon goed geregisseerd door Joseph Vilsmaier. In 1998 won de laatstgenoemde de Duitse Filmprijs. Aan het begin van de film toont de regisseur op een grandioze manier het hedonisme, de arbeidsloosheid en de uitzichtloosheid van de Weimarrepublik. De periode van 1918/1919 tot 1933, toen Duitsland voor het eerst een volwaardige democratie was en met de enorme verliezen van de eerste wereld oorlog te kampen had. De regisseur laat zien hoe deze periode vloeiend overgaat in een stijgende onrust en woede onder het volk, die een groeiend antisemitisme en een uiterst gewelddadige nationalistische Cultuur veroorzaakt. Tussen alle vrolijke en grappige muziek van de Comedian Harmonists door, waarvan “Mein kleiner grüner Kaktus” mijn favoriet is, begin je steeds meer het geschreeuw van de emotieloze en hatelijke propagandaspeeches van Hitler te horen.

Het enige minpuntje aan deze film,  is het overdadige seksisme. Je zou kunnen denken, dat dat toen der tijd normaal was. Maar dat maakt het niet beter. Er mist hoe dan ook een kritische noot. Aan de andere kant gaat de film nou eenmaal over een groep mannen, dus is het logisch dat die in de spotlights staan… De mannen staan daardoor altijd in beeld. Ze bereiken succes en ze worden toegejuicht door hordes van gillende dames. Tijdens de concerten verschijnen de vrouwen als mooi aangeklede wezens die tussen scharen van mannen in zware zwarte pakken zitten. Ze klappen. De vrouwen geven rozen als het laatste liedje gezongen is. Ook verschijnen de vrouwen als een soort amusementsbeestjes, of mooie huisdieren (vooral de vrouwen in bordelen).

Gek genoeg is dit somber stemmende seksisme af en toe ook grappig. De film opent met het volgende stuk: “Veronika der Lenz ist da…drum singen die Mädchen tralala… die Welt die ist ja wie verhext, Veronika der Spargel wächst.” (Veronica het Voorjaar is gekomen, daarom zingen de meisjes tralala, de wereld lijkt wel betoverd, Veronica de asperge groeit) Toch weet ik niet wat ik er van moet maken. Misschien was het artiestenbestaan van een ster in de 30er jaren gewoon zo… maar… ik vind het denigrerend. Misschien dat ik daarom deze film net één sterretje minder wil geven.

★★★★☆

Rafael te Boekhorst