Blu-Ray Recensie | Cosmos A Spacetime Odyssey (Sandro Algra)

In 1980 kreeg de vooraanstaande wetenschapper Carl Sagan de gelegenheid om de tv-serie Cosmos: A personal Voyage te maken. Het doel van deze serie, die ook door Sagan gepresenteerd werd, was om een brug te slaan tussen de academische wereld en het grote publiek. In dertien afleveringen werden onderwerpen als het ontstaan van het heelal en de evolutie van de mens behandeld. Ook de geschiedenis van de moderne wetenschap kwam uitgebreid aan bod. “Inmiddels is Carl overleden, de Amerikaanse ontwikkeling op het gebied van ruimtevaart lijkt te zijn gestagneerd en onder veel mensen leeft een sterke afkeer richting de wetenschap (met de ontkenning van feiten als evolutie en het broeikaseffect als bekende voorbeelden). De tijd leek daarom rijp voor een nieuwe serie.” aldus Carls weduwe Ann Druyan. Cosmos: A Spacetime Odyssey ging in maart in première. De serie wist wereldwijd in totaal 135 miljoen kijkers te trekken en is daarmee de best bekeken productie van National Geographic ooit. Hopelijk kan dit programma net als zijn voorganger een nieuwe generatie warm maken voor de wereld van de wetenschap. Het is een flinke opgave, maar wel een heel belangrijke. In feite is Cosmos een serie over alles, of zoals Carl Sagan het zo mooi verwoorde: “De kosmos is alles wat er is, alles wat er was en alles wat er ooit zal zijn.”.

Titel: Cosmos: A Spacetime Odyssey
Regisseur: Brannon Braga, Bill Pope, Ann Druyan
Acteurs: Neil deGrasse Tyson, Seth MacFarlane
Medium: Blu-ray, 4 disks
Speelduur: 680 minuten
Genre: Documentaire
Regio: B
Taal: Engels, Frans ondertiteld, Nederlands ondertiteld
Beeldformaat: 1080p High Definition 16:9, 1.78:1
Audio: DTS-HD 5.1
Release: 03 september 2014
EAN: 8712626086161

Inhoud

1. 13 afleveringen:

1 Standing Up in the Milky Way
2 Some of the Things That Molecules Do
3 When Knowledge Conquered Fear
4 A Sky Full of Ghosts
5 Hiding in the Light
6 Deeper, Deeper, Deeper Still
7 The Clean Room
8 Sisters of the Sun
9 The Lost Worlds of Planet Earth
10 The Electric Boy
11 The Immortals
12 The World Set Free
13 Unafraid of the Dark

2. Audio commentaar (Standing Up in the Milky Way)
3. Celebrating Carl Sagan: A Selection from the Library of Congress Dedication
4. Cosmos: A Spacetime Odyssey’ at Comic-Con 2013
5. Cosmos: A Spacetime Odyssey’ – The Voyage Continues

Deze uitgave is beschikbaar gesteld door 20th Century Fox

Blu Ray Recensie Cosmos A Spacetime Odyssey (Sandro Algra) 3

Een visueel spektakel

Neil deGrasse Tyson (volgens People Magazine: “Sexiest Astrophysicist Alive”, dat u het even weet dames) neemt in deze serie het stokje over van Carl als presentator. Elke aflevering duurt 45 minuten en begint met een nieuw verhaal aan boord van “The ship of the imagination”, een voertuig dat vrij kan reizen tussen heden, verleden en toekomst. Tyson bezoekt hiermee belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van ons universum, zoals de oerknal en het ontstaan van ons zonnestelsel. Ook kan dit schip krimpen om ons het kleinste van het allerkleinste te tonen, zoals de fotosynthese van een plant of het gedrag van een molecuul. Voor een tv-serie heeft Cosmos special effects die bijna te vergelijken zijn met die van een Hollywoodfilm. Er is erg veel aandacht voor de kleine details, waardoor elke opname interessant is om te zien. Ondersteund door de orkestrale soundtrack (waarvoor componist Alan Silvestri twee Emmy’s won) levert elke aflevering een haast filmische ervaring op.

De rode draad die door veel afleveringen loopt is een belangrijke ontdekking in de geschiedenis van de wetenschap. Zo vertelt de aflevering Hiding in the Light over wetenschappers uit verschillende periodes (van Isaac Newton tot Joseph von Fraunhofer) die de onzichtbare eigenschappen van licht wisten te ontcijferen. Anders dan in de originele serie wordt het leven van deze historische figuren niet door acteurs verbeeld maar door animaties. Wel zijn er veel beroemde acteurs die hun stemmen verlenen aan deze personages: zo doet Patrick Stewart de stem van William Hershel, die zijn zoon uitlegt waarom de sterren in de hemel eigenlijk afbeeldingen zijn uit het verleden. Kirsten Dunst speelt Cecilia Payne, de vrouw die de uitzonderlijk hoge temperaturen van de sterren wist te berekenen.

De afleveringen waar weinig geanimeerde verhalen in voorkomen zijn weliswaar zeer informatief maar over het algemeen wat minder boeiend dan degene waarin dit wel het geval is. Deze verhalen geven de serie namelijk van een wat luchtiger, haast ludiek karakter. De 2D-animatie ziet er behoorlijk strak en gestileerd uit en vormt een leuke afwisseling met de CGI die de rest van het programma zo domineert. Wel komen de gebeurtenissen in deze filmpjes soms bijzonder kluchtig over, bijna op het komische af. Zo ontwikkelt Michael Faraday (Julian Ovenden) in The Electric Boy de eerste elektrische generator. Met een sterk 19de-eeuws Brits accent roept hij zijn neefje bij zich om het apparaat uit te testen. Het werkt, en Michael begint uit vreugde met het jongetje door de kamer te dansen. Deze scenes illustreren het belang van zo’n grote ontdekking. In weinig gevallen kan ik me echter voorstellen dat deze historische figuren zo’n vooruitziende blik hadden dat zij zich volledig bewust waren van het belang van de bijdrage die zij zojuist aan de wetenschap hadden geleverd. Ik vermoed dat het vooral het enthousiasme van de schrijvers is dat in deze eureka momenten wordt weerspiegeld.

Blu Ray Recensie Cosmos A Spacetime Odyssey (Sandro Algra) 4

Voor en achter de schermen

Al sinds de dood van Carl Sagan in 1996 was Neil deGrasse Tyson verwikkeld in de planning van dit project. Hij heeft Carl op verschillende momenten in zijn leven mogen ontmoeten. In de eerste aflevering Standing Up in the Milky Way vertelt hij over de dag waarop de toen al beroemde Carl Sagan de 17-jarige Tyson hielp bij het uitzoeken van een universiteit. In vele opzichten is Neil de ideale opvolger van Carl: hij is een gepassioneerde verhalenverteller en heeft de gave om de meest ingewikkelde natuurverschijnselen op een begrijpelijke manier uit te leggen zodat ook een leek het allemaal kan snappen. Uiteraard heeft hij het voordeel van jarenlange media-ervaring. Eerder presenteerde hij al de serie Nova ScienceNow. Tegenwoordig is hij wekelijks te horen in zijn eigen radioprogramma Startalk (ook op Youtube terug te kijken) en net als Carl is hij een graag geziene gast in praatprogramma’s.

Blu Ray Recensie

Een van de sleutelfiguren bij de creatie van deze serie kwam uit een toch wel onverwachte hoek: Seth Macfarlane nam de rol van producent op zich en bracht ook het team van animators bij elkaar. Uiteraard is Seth vooral bekend van de tekenfilmseries Family Guy, American Dad! en The Cleveland Show. Zelf ben ik eerlijk gezegd geen fan van deze programma’s, maar zijn veelzijdige talent valt moeilijk te ontkennen. In Standing Up in the Milky Way vertolkt hij de Italiaanse astroloog Giordano Bruno: een van de eerste mensen die voorstelde dat het zonnestelsel niet het centrum van het universum is en dat buitenaards leven mogelijk moet zijn.

Blu Ray Recensie A Spacetime Odyssey (Sandro Algra) 6

Wat is de waarheid?

Een aantal religieuze groepen klaagde nogal over de inhoud van de serie, zo ook over het verhaal van Giordano Bruno die wegens zijn revolutionaire ideeën als ketter werd vervolgd en geëxecuteerd. Dit verhaal zou misleidend zijn en de katholieke kerk onnodig in een kwaad daglicht stellen. Neil benadrukte echter dat het niet de kerk maar de inquisitie was die Bruno liet executeren. Toch kent het programma wel degelijk een kritische houding tegenover religieus fundamentalisme en algemene onwetendheid. Dat is erg verfrissend om te zien: tegenwoordig probeert men dit soort controversiële discussies op tv vooral te vermijden. Met een simpel argument legt Neil uit hoe de aarde en het heelal onmogelijk 6000 jaar oud kunnen zijn: “De meeste sterren liggen verder van de aarde af dan 6000 lichtjaren. Als deze 6000 jaar of jonger waren zouden al die sterren onzichtbaar zijn voor ons, omdat hun licht ons domweg nog niet bereikt heeft.” Ook de opwarming van de aarde is volgens Neil een onweerlegbaar feit. Hij benadrukt hierbij onze verantwoordelijkheid om deze klimaatverandering tegen te gaan. In een interview zei Neil onlangs nog: “In deze maatschappij heb je de garantie om je mening altijd vrij te mogen uiten, maar je hebt niet de garantie om altijd gelijk te krijgen. As jouw ideeën niet kloppen dan hoeven we daar geen rekening mee te houden”. Dat dit nog steeds een gevoelige discussie is werd evident toen in de Amerikaanse staat Oklahoma een aflevering (per ongeluk?) werd gecensureerd. Op de zender Fox werd het programma plotseling onderbroken door een advertentie waardoor de enige verwijzing naar de evolutie van de mens verloren ging.

Veel mensen kennen Neil als een man die zich in zijn enthousiasme zelfs over de kleinste dingen enorm druk kan maken. Hij bereikte krantenkoppen met zijn Tweets over alle fouten in de film Gravity. Ook wist hij regisseur James Cameron zover te krijgen om zijn film Titanic bij de heruitgave aan te passen omdat de sterrenhemel aan het einde niet klopte (Cameron had zelf nogal lopen opscheppen over de mate van realisme in zijn film). Neil behoorde zelfs tot het panel van wetenschappers dat besloot om Pluto voortaan niet meer als planeet te classificeren. Mede hierdoor is het verleidelijk voor mensen om een programma als Cosmos eens goed onder de loep te nemen. Enkele beweringen in Cosmos zouden volgens critici teveel zijn versimpeld of zelfs niet kloppen. Met name de rol die Giordano Bruno in de astrologie speelde zou te zwaar zijn aangezet.


Neil deGrasse Tyson bij The Daily Show

Een nadeel van wetenschappelijk georiënteerde series is dat informatie met het oog op het grote publiek meestal in een wat versimpelde vorm gebracht moet worden. Wanneer de presentator een theorie uitlegt kan deze door een gebrek aan context al gauw als een voldongen feit overkomen. In The Lost Worlds of Planet Earth spreekt Neil bijvoorbeeld over de zogenoemde Perm-Trias-massa-extinctie: 251 miljoen jaar geleden zouden vulkaanuitbarstingen in Alaska een grote kolenvoorraad hebben doen opbranden. Dit veroorzaakte een extreme verandering in het klimaat op aarde, waardoor 90% van het leven uitstierf. Amper een maand voor de uitzending van deze aflevering werd nog een alternatieve theorie gepubliceerd die beweerde dat microben verantwoordelijk waren voor deze massale sterfte. Gelukkig benadrukt het programma wel een aantal keer het belang van terughoudendheid en zelfkritiek in de wetenschap. Zo draait de aflevering The Clean Room om de jarenlange strijd van Clair Patterson (Richard Gere) tegen het gebruik van lood in benzine. Het was al millennia lang bekend dat lood in grote hoeveelheden giftig was voor de mens. Toch bleef menig wetenschapper tot in de late 20ste eeuw stug volhouden dat loodhoudende benzine veilig was. Dit had waarschijnlijk te maken met de subsidie die door de grote bedrijven werd uitgedeeld.

Neil DeGrasse Tyson

Alles is relatief

De kwaliteit van deze Blu-ray editie van Cosmos A Spacetime Odyssey is niet minder dan optimaal. Als je volledig van deze serie wilt genieten kun je de afleveringen het best op een grote tv bekijken, dan komt de ervaring pas goed tot zijn recht.

De extra’s leveren zeker 3 uur extra pret op. Om te beginnen is er audiocommentaar op Standing up in the Milky Way. Het klinkt teleurstellend dat slechts één aflevering van extra commentaar is voorzien, maar ik denk ook niet dat er zoveel unieks te zeggen valt over elke aflevering. Aangezien het productieteam van de serie hier aan het woord is krijg je voornamelijk technische feiten te horen over de productie. Helaas kon Seth MacFarlane hier niet bij aanwezig zijn. Hij is echter wel uitgebreid aan het woord op de Comic-Con persconferentie, het eerbetoon aan Carl Sagan en de making of documentaire die allemaal tot de extra’s van deze uitgave behoren. Het panelgesprek op Comic-Con is vooral boeiend vanwege de onderlinge interactie van het hele Cosmos-team, inclusief Neil deGrasse Tyson.

Wat de Blu-ray al helemaal de moeite waard maakt boven de DVD-editie is de interactieve ‘Kosmische Kalender’, een exclusieve extra. Onder begeleiding van verteller Ann Druyan kun je hierin navigeren door de geschiedenis van het universum. Deze kalender was eerder al in de serie zelf te zien: stel dat je de 13,8 miljard jaar dat het universum bestaat zou comprimeren in één kalenderjaar. Op 1 januari middennacht vindt dan de oerknal plaats, op 21 september ontstaat er leven op aarde, op 30 december sterven de dinosaurussen uit en pas in de laatste seconden van de allerlaatste dag (31 december!) verschijnt de mens. “Het idee dat wij als mensheid nog maar amper bestaan is ontnuchterend, maar we hebben dit nodig om als ras volwassen te worden” meent Ann. “Wij moeten allemaal een keer beseffen dat het universum niet om ons heen draait. Als jij je voor dit idee openstelt ontdek je een universum dat vele malen mooier is dan je ooit voor mogelijk hield”.


Dutch Angle Reviews: Blu-ray recensie Cosmos: A Spacetime Odyssey

Voor iedereen?

Cosmos A Spacetime Odyssey levert een grote prestatie wat tv-documentaires betreft. Het is iets waar de hele familie van kan genieten en ook een hoop van zal leren. Voor iedereen die de serie op tv heeft gemist is deze blu-ray uitgave daarom een grote aanrader. De enige mensen voor wie dit programma wellicht minder geschikt is zijn orthodox gelovigen. Er wordt haast geen enkele poging ondernomen om deze groep tegemoet te komen. De negatieve gevolgen van religieuze instellingen en doctrines op de vrije beoefening van wetenschap door de eeuwen heen vormen ook een terugkerend thema. Dit is een begrijpelijke keuze aangezien het de doelstelling van het programma is om kritisch denken te bevorderen, niet om de kijker op zijn gemak te stellen. “Onze voorkeuren bepalen niet wat waar is” aldus Carl Sagan. Zelfs na 13 afleveringen heb je het gevoel dat je meer wilt zien. Over het heelal valt gewoon oneindig veel te vertellen. Laten we hopen dat het niet nog 34 jaar zal duren voordat er een nieuwe productie van dit kaliber verschijnt.

★★★★½

Sandro Algra