Recensie | Cross Comix 2019 (Rafael te Boekhorst)

Op zondag 17 November 2019 heeft Entertainmenthoek het Cross Comix Festival in Rotterdam bezocht. Het festival vond plaats van woensdag 13 tot zondag 17 november. We hebben daarbij genoten van een humorcollege van Kamagurka en Wim le Mair, volledige verwarring ondervonden in The Presley Paranoia Freak Show, geflaneerd in de foyer en naar de stands van verschillende Comicsprofessionals gekeken, rare kostuums aangetrokken en daarmee op een gigantisch bed gelegen en ja, we hebben ons laten overrompelen door het multimedia-spektakel Seksboerderij het Gouden Kalf. Omdat we na die vervreemdende ervaring nog niet genoeg hadden, hebben we de avond afgesloten met de Beach-Boy-achtige muziek van Les Robots. Mooie pakken hadden die lui aan. Jammer dat je die nou net nergens kon kopen… enfin.


Lees ook ons verslag van het Cross Comix festival in 2018


Het Humorcollege “Aristoteles meets Bert en Bobje” door cartoonist Kamagurka en Wim le Mair docent en onderzoeker Visual Storytelling aan de AKV St. Joost

De dag begon dus mooi met dit college hier. Voordat we de grote zaal van de Rotterdamse schouwburg binnenliepen vroeg ik me al af, in hoe verre dit nou serieus of eerder grappig zou zijn. En dat was nou precies de vraag waar het college ook mee opende: Is het een goede idee om humor met ernst te analyseren? Er is best wat voor te zeggen van niet. Sommige mensen denken dat juist de ernst de grap vernietigt. Aldus lijken de ernst en de grap voor een aantal mensen niet verenigbaar… maar is dat wel zo? Misschien wel helemaal niet. Wim le Mair en Kamagurka (Luc Zeebroek) zijn het met elkaar eens dat komedie vaak ernstig tragisch is. Er zit een ernstig-tragische ondertoon achter veel grappen, die een vaak zeer kritische boodschap verbergen. Een iets te kritisch grapje kan doodernstige gevolgen hebben… De Mohammed-cartoon van Charlie Hebdo, maakte twee terroristen zo boos dat ze maar meteen twaalf mensen van het satire-krantje waar Kamagurka ook voor schreef neerschoten. Kamagurka had daarom veel liever gehad dat hij een ernstige kunstenaar was geworden. Maar het is nu eenmaal zijn talent de ernstigste en meest controversiële dingen, die we vaak niet eens onder woorden kunnen brengen, in grappen te uiten.

Maar wat is dan eigenlijk precies een grap, vraagt Wim le Mair aan zichzelf en het publiek. Volgens Le Mair heeft een grap bijna dezelfde structuur als een tragedie of droom. Hoe komt hij daar bij? Nou, vooral door Aristoteles. De andere wijze mannen die Le Mair tot dit idee hebben geïnspireerd zijn Freud en Henri Bergson.

Freud was niet bepaald een grappige man. Hij schreef een gortdroog boek genaamd “Der Witz und seine Beziehung zum Unbewussten” vol met erg flauwe mopjes. Zoals Mark Twain toepasselijk vermelde: “A German joke is no laughing matter!” Het belangrijkste wat Wim le Mair dus uit dit boek haalt is niet de humor – het is Freuds ontdekking dat grappen vaak een flinke graad aan absurditeit bevatten. Grappen lijken in hun absurditeit op onze dromen. Dromen zijn vaak heel raar. Kamagurka is het daar helemaal mee eens. Hij vertelt over hoe meerdere van zijn cartoons en zelfs één van zijn theatervoorstelling uit zijn dromen zijn ontstaan. Zo ontstond Bobje uit een verschrikkelijke, tragische en zeer ernstige nachtmerrie die Kamagurka met betrekking tot de Golfoorlog had:

“In die nacht kreeg ik een nachtmerrie waarin ik een verkoold kind zonder handen en voeten zag. Ik werd wakker en ik dacht: shit, ze zijn begonnen! Maar tegelijk zag ik dat kind voor me en tekende ik een hondje, Bobby, dat daar op leek. Later lacht half België zich kreupel om dat hondje, maar voor mij is dat dat kind uit die droom.” (citaat uit de Groene Amsterdammer).

Freud heeft geprobeerd te analyseren wat onze dromen raar en grappen absurd maakt. Hij noemt drie kenmerken, namelijk verdichting, verschuiving van aandacht en (ja hoor) castratieangst. Verdichting beschrijft hoe verschillende ideeën en voorstellingen door elkaar gaan lopen. Ze overlappen dan als het ware. Zo kan je over een huis dromen dat je studentenhuis is en tegelijkertijd het huis van je ouders. Denk bijvoorbeeld ook aan Bobje, een soort hond en kind ineen. Met verschuiving van aandacht wijst Freud op iets heel geks in dromen, namelijk dat je plotseling helemaal in beslag kan worden genomen door totaal onbelangrijke details. Zo kan je in een droom bijvoorbeeld in een fascinerend gesprek zijn met iemand maar dan plotseling helemaal opgaan in een eierdopje dat toevallig op tafel staat. Castratieangst verwijst bij Freud naar de angst dat er iets van je lichaam afvalt, zoals bijvoorbeeld je lul. Help! Maar wat als je nou geen lul hebt omdat je bijvoorbeeld een vrouw bent? Helaas is Freud dood. We kunnen het hem dus niet vragen.

Bergson schreef net als Freud óók graag boeken. Hij was een filosoof en schreef het boek “le Rire” (de lach). Le Mair haalt hier vooral uit, dat grappen veel met sociale situaties te maken hebben. De meeste mensen hebben wel iets van een idee hoe ze zich sociaal moeten aanpassen aan de geschreven en ongeschreven normen. De regels waarvan verwacht wordt dat we ze volgen. In een grap gedragen de mensen zich op dit gebied echter heel mechanisch en onhandig. Daarbij hoort bijvoorbeeld, dat mensen gaan doen alsof heel ernstige gebeurtenissen plotseling doodnormaal zijn.

En dan nu Aristoteles. Die is dus ook verantwoordelijk voor een hele hoop beroemde boeken. Zoals de Meta Fysica (ja, daar komt ons idee van metafysica vandaan), maar ook de Poëtica, waarin hij uitgebreid over de tragedie schrijft. Le Mairs punt van dit korte humorcollege was uiteindelijk, te tonen dat de door Aristoteles uitgewerkte principes van de tragedie precies overeenkomen met die van de grap. Je hoeft alleen maar het woordje tragedie voor het woordje grap te vervangen:

1. In een tragedie grap escaleren gebeurtenissen. Check.
2. Een tragedie grap is een parodie op het doen en laten van de mensen. Check.
3. Een tragedie grap is geënsceneerd in beeld. Check.
4. …

Helaas kwam Le Mair er niet aan toe om alle punten van Aristoteles over te brengen. Jammer! Dit kwam voornamelijk door Kamagurka die steeds meliger werd en allemaal vieze cartoons begon te tekenen die op het grote scherm werden vertoont. Zo tekende hij een plassende drol. Daarna tekende hij Aristoteles die de vagina van een vrouw bestudeerde, terwijl hij een pijpje met schaamhaar rookt. “Dus daar komt de tabak vandaan!” zegt Aristoteles.

Dat is dus best grappig. Toch miste ik het einde van het verhaal van Le Mair. Het was echt interessant! Maar gewoon niet af. Dat was eigenlijk best jammer. Daarom geef ik dit college net drie sterretjes.

★★★☆☆

The Presley Paranoia Freak Show

Na het vrij interessante maar helaas niet tot zijn einde gebrachte humorcollege, slenterden wij gezellig weer de ontvangsthal van het festival in. Daar viel ons oog op een nogal vreemd ogend carrousel. In grote letters stond er “The Presley Paranoya Freak Show” op. Er stond ook een meneer voor die af en toe wat mensen het carrousel binnen liet. Wij gingen er dus ook in. De man vertelde van alles over Elvis Presley. Nou weet ik eigenlijk niets over Elvis Presley, maar het blijkt dat hij niet alleen heel beroemd was, maar na zijn dood bijna als een soort heilige vereerd werd. De binnenkant van het carrousel bleek een soort museum te zijn vol met niet-echt-erg-mooie tekeningen die een beetje de spot dreven met Elvis zijn verering. Zo zagen we een tekening van een heilige doek, waarmee Elvis Presley zogenaamd zijn gezicht afgeveegd had vlak voor dat hij dood ging. Dit heilige doek zou nog steeds het gezicht van Elvis laten zien. De tekening was een soort parodie op vele christelijke relikwieën die het gezicht van Jezus op stukken doek tonen, zoals De sluier van Veronica. Omdat ik deze zogenaamde show, de grappen en de tekeningen nogal saai vond krijgt dit maar één sterretje van mij.

★☆☆☆☆

De Foyer

In de foyer, zeg maar de ontvangsthal, stonden standjes met prachtige tekeningen en strips van cartoonisten. Ik heb meteen een poster gekocht van Tuig Oma door Heidi Smit, omdat ik dat wel van enige humor en joie-de-vivre getuigen vond. Er was ook een stand met prachtige paleo-art en een standje met een hele verzameling strips van onder anderen Posy Simonds en Simon Stålenhag. Dat laatste was voor mij echt een nieuwe ontdekking, wat een geweldige tekeningen! Enorme achtergelaten ruimteschepen die liggen weg te rotten in een gigantisch Zweeds landschap. Het herinnerde me aan de romantische Duitse kunstenaar Caspar David Friedrich, bijvoorbeeld aan zijn schilderij Das Eismeer. De foyer was werkelijk heel interessant en gezellig! Zo stond er ook een groot bed. Bijvoorbeeld. Echt gigantisch. In het bed werden af en toe interviews gehouden. Er was ook een aantal mensen dat het leuk vond vreemde pakken aan te doen, op dat bed te gaan liggen en zich te laten fotograferen. Er stond een vriendelijke meneer die mensen hiertoe hartelijk uitnodigde. Dat hebben wij dus ook gedaan.

★★★☆☆

Gummbah – Seksboerderij Het Gouden Kalf

Het optreden van Gummbah en Leonard Bedaux begon met grote geel opflikkerende letters op het scherm dat voor ons in de grote theaterzaal hing. Er stond “Absurdism Non-Stop” op: een goede samenvatting voor wat het publiek te wachten stond. Na een korte introductierede kwamen de twee mannen op toneel, bogen zij kort en gingen zij aan een tafeltje zitten. Leonard zei niks en keek met stenen ogen naar het laptopje dat voor hem stond. Af en toe klikte hij een filmpje aan, dat dan op het scherm vertoond werd. Gummbah zat er naast en had een kleine microfoon waar hij in sprak. Hij dronk af en toe van een glaasje water.

Gummbah nam het woord een legde kort uit waar deze voorstelling over zou gaan. Hij deed dit met een gortdroge, wat saaie maar ook nogal verlegen stem. Het gaat over de fragmenten van net niet verschenen boeken. Een presentatie van zijn boek “Net niet verschenen boeken,” dat je voor € 30,90 bij bol.com kunt bestellen. Gummbah vertelt dat hij de pareltjes van “na schatting wereldwijd een miljoen net niet verschenen boeken” heeft gekozen. De boeken bestaan “uitsluitend in dummy-vorm” en zijn vaak niet meer dan een kaft. Ook stelde hij Leonoard Bordeau voor en vertelde dat die een paar van zijn video’s gaan vertonen. Die kun je trouwens allemaal op het YouTube-kanaal Leonard Bedaux Cinema terugzien.

Het begon met een video van Leonard. We zien een wat oude opname van een typisch Nederlands rijtjeshuis. Het is lekker weer. Een raam staat open en daar hangt een wit laken uit dat een beetje beweegt door de wind. Dan horen we een stem spreken. Het klinkt als de stem van de paus of een andere geestelijke die een katholieke dienst houdt. Hij spreekt in het latijn. Onderaan zien we de vertaling in het Nederlands: “Wit deken, spreek ons toe zoals alleen jij dit kunt.” Kijk maar hier.

Dan klikt Leonard een ander filmpje aan (eentje die ik overigens niet online heb kunnen vinden!). We zien weer een oude opname. Dit keer van een oude televisie die in een oud grijzig huis staat. De tv staat aan en we kijken naar Lotto. Er is een machine te zien. Een machine die balletjes met nummers daarop door allemaal buizen en over allerlei ijzeren railtjes laat rollen. Een saaie vrouwenstem leest voor welke nummers gekozen worden. Dan verandert het perspectief plotseling en zien we een vrouw die met een verdoofde blik naar de tv kijkt. De camera blijft veel te lang gericht op haar verveelde gezicht. Daarna schakelt het perspectief weer terug naar de tv waar de lottomachine onveranderd doorgaat. Deprimerend en lachwekkend is het! Ik moet even grinniken. Ergens achterin de zaal schatert een groep mensen het uit. Andere mensen kijken alleen wat verdrietig en verward naar het filmpje.

Waar herinnert mij dit aan? Ja… het herinnert me aan Werner Herzog. Vooral aan het stukje in een film genaamd Strozcek, waarin ellenlange opnames van dansende kippen in een soort automaat worden getoond. Ik wil niet zeggen dat de video’s van Leonard van hetzelfde Kaliber zijn. Hoewel, misschien zijn ze dat wel. Maar ze lijken qua stijl en thematiek erg op elkaar: het gaat om volkomen zinloosheid.

En na die vervreemdende filmpjes komt Gummbah weer aan het woord. Hij komt meteen ter zake en toont het eerste net niet verschenen boek. Met een droge en verveelde stem leest hij de titel voor. “Een roman van Guy Vogels getiteld Nat Hout.” En dat het was het dan. Klik. Volgende kaft. Het publiek begint het te begrijpen. Dit gaat dus de hele tijd zo door. Honderd procent onzin. De groep achter ons begint al te lachen in anticipatie op het volgende net niet verschenen boek. “Het volgende boek is van Willy Vaderbal. Aangeblaft is Opgeblaft. Gedichten.” De mensen naast me kijken nog steeds treurig. De groep achter me giert van het lachen. Ik zit er een beetje tussenin en grinnik even. Waarom vind ik het niet zo grappig als ik verwacht had? Ik lees de strips van Gummbah altijd en kan mijn lach dan nauwelijks in houden. Misschien komt het door het humorcollege dat we hiervoor hadden gezien. Misschien komt het door mijn associatie met de film van Werner Herzog. Ik voel een soort treurigheid. Misschien wel hetzelfde verdriet als dat de mensen naast me tonen. Het verdriet om de treurige waarheid die er achter deze onzin-presentatie lijkt te steken… misschien alleen maar de waarheid die ik er van maak. De belachelijke zinloosheid van alles. Of misschien het lachen om de zinloze moeite van mensen die proberen iets te zijn, een ster te worden, en daar kolossaal in falen. Hoeveel van die mensen zijn er in onze maatschappij? En dan… om heel eerlijk te zijn, zijn er ook heel veel geslaagde boeken met dit soort belachelijke titels en vol met pretentieuze inhoud… In wat voor kuteeuw leven wij eigenlijk, zou je je kunnen afvragen.

“Hanna Anders.” —- “Alleen de Hand is Anders.”

“Otto bos.” — “Ingezogen Omstandigheden.” — “Woman in love.” (dat laatste leest Gummbah een overdreven Engels accent voor)

“Lobke de Trock.” — “Naakt op de motorkap van de taal.”

Bij dat laatste net niet verschenen boek moet ik lachen. Wat een onzin. Dan flitste er weer een interpretatie van deze presentatie door me heen. Ellende is grappig. Wat een ellende. Wat grappig.
“Joop Vis.” — “Vier Truckers over Pijn.” — “Interviews.”

“De Airdale Terrier onder de Honden” — “Miknet Gült.”

“Gedichten van Ida Gerhard.” — “Stijve Lul.” Ik moet lachen. Gummbah gaat door en leest een gedicht over een Airdale Terrier. “Wie krijgt er nou geen stijve lul van een Airdale Terrier?” citeert Gummbah. Bij deze opmerking houdt de groep achter me het niet meer van het lachen. De mensen naast me hoor ik ook grinniken.

“N.G. van de Karput” — “Dit is ook Polen.” Op de foto van de kaft zien we een verschrikkelijke foto van een leeg terrein met hekken eromheen.

“Benedikt Takdt.” Hier legt Gummbah veel nadruk op de laatste “…kdt”, waardoor de groep mensen achter me giert van de pret. De titel van dit niet verschenen boek maakt het af “Ja, dode Adelaar.”

“Het Nieuwe Neukertje van de Roerdomp.” — “Roman.”

Dan is het weer tijd voor een van de filmpjes van Leonard en zien we een baal hooi in een nogal saai Nederlands landschap. Op de achtergrond horen we keelgezang van een Mongoolse band. We zien ondertitels die de zogenaamde tekst van het lied vertalen. “Hooi. Ja. Hooi.” Kijk maar op YouTube.

“Oscar Punt.” — “Zo wit en blauw dooraderd als Koos’ lul was, zo vlammend rood was zijn windjack.” — “500 verhalen in één zin.” Ik moet lachen. Ja… misschien is het ook een soort bespotting van de Nederlandse taal. Op het burgerlijke en tegelijkertijd pompeuze erin.. misschien.

En dan is het uur voorbij. De presentatie is voorbij. “Bedankt voor de aandacht en tot ziens.” Iedereen klapt. Wat moet ik er verder van zeggen? Gummbah weet het zelf ogenschijnlijk ook niet. Ik geef het drie sterren.

★★★☆☆

De afterparty

Het festival sloot af met een optreden van de instrumentale rockband Les Robots. Wij kregen de kans om nog een paar nummers te horen, voordat het tijd werd om te vertrekken. Als je fan bent van jaren 60 surf muziek, gemengd met een futuristisch (op retro comics geïnspireerd) sci-fi thema, dan is dit zeer vermakelijke act. Het is een zeer unieke band die perfect bij het Cross Comix festival past.

Cross Comix was een interessant festival dat een divers aanbod aan artiesten wist te bieden. Ook waren veel van de aanwezige tekenaars de moeite waard. Mocht jij volgend jaar ook willen gaan dan kunnen we je aanraden om de website in de gaten te houden.

Rafael te Boekhorst

Exit mobile version