Bij serieuze filmgenres denk je niet meteen aan animatie. Dergelijke verhalen vereisen een zeker niveau van realisme, en animatie oogt per definitie artificieel. Bovendien is de productie van zo’n film prijzig en van lange duur, waardoor het meestal aanzienlijk korter is dat de gemiddelde live-action film. Deze limitatie zorgt er wel voor dat regisseurs en animators veel efficiënter om moeten gaan met het vertellen van een verhaal: elke frame telt. De gezichten zijn expressief, de kleuren springen van het beeld af, de achtergronden bevatten precies de juiste hoeveelheid details en de handelingen van de personages zeggen vaak al genoeg om het plot te volgen. Via animatie zijn filmmakers ertoe in staat om een verhaal op een veel effectievere manier te versimpelen. Men zegt ook wel: ‘Een foto zegt meer dan duizend woorden.’. Een gestileerde tekening spreekt echter veel meer tot de verbeelding als de artiest precies weet welke eigenschappen hij moet benadrukken of zelfs overdrijven. Het maakt niet uit dat getekende figuren niet echt lijken, zolang we hun wereld maar kunnen accepteren als een alternatieve realiteit. Op die manier kun je animatie gebruiken voor alle genres: van slapstick komedies tot oorlogsdrama’s of zelfs biopics. Met moderne technieken zijn animatiefilms makkelijker en sneller te produceren. Zal dit ook voor meer diversiteit aan verhalen zorgen? Bekijk hier de laatste vijf volwassene animatiefilms van deze lijst. Lees ook deel 1, deel 2, en deel 3.
5 Fantasia (1940) / Allegro non Troppo (1976)
Walt Disney stelde ooit de vraag: ‘Hoe kun je klassieke muziek interpreteren met animatie?’ Fantasia was een zeer experimentele film die het eerste deel in een reeks zou worden. Het werd echter niet de hit waar Disney op had gehoopt. Men klaagde onder anderen dat het in tegenstelling tot andere Disneyfilms niet geschikt was voor kinderen. Dat bezwaar kon mij niks schelen, al sinds ik drie jaar oud was is dit een van mijn favoriete films. In mijn recensie van Fantasia in Concert ga ik hier ook uitgebreider op in.
Bruno Bozzetto stelde ooit de vraag: ‘Hoe kun je klassieke muziek interpreteren met animatie?’. Hij deed niet geheimzinnig over het feit dat het idee achter zijn film was afgekeken van Fantasia. Allegro non Troppo behandelt ook controversiële thema’s waar Disney zich nooit aan zou hebben gewaagd, zoals de evolutie van de mens of het fascisme. De traditie om film en politiek te mengen is nou eenmaal sterker aanwezig in de Europese filmindustrie. Het is eigenlijk een goedkoper (maar niet per se slechter) variant van Fantasia, met minder suiker en een pittig Italiaans nasmaakje.
4 Waltz with Bashir (2008)
De Israëlische filmmaker Ari Folman neemt ons mee in een geanimeerde documentaire over zijn zoektocht naar verloren herinneringen. Hij realiseert zich dat hij niets meer weet van zijn dienst in de Israëlisch-Libanese Oorlog van 1982. Daarom besluit hij oud-collega’s te raadplegen die allemaal hun eigen ervaringen en trauma’s met hem delen. Zo wordt één van hen in zijn nachtmerries achtervolgd door de waakhonden die hij in de oorlog doodschoot. De commandant van Folmans compagnie vertelt sterke verhalen over hoe hij de kogels van de vijand dansend ontweek tegenover een poster van president Bashir. Oorlogservaringen doen rare dingen met het geheugen van een mens.
Yoni Goodman bedacht een nieuwe techniek voor de film: een combinatie is tussen traditionele en digitale animatie. De personages zijn met hun donkere tinten erg gestileerd maar bewegen desondanks op een hele natuurlijke wijze, iets wat de film van een grauwe realistische toon voorziet. Folman en Goodman zouden later nog een aantal keren samenwerken. In de toekomst wil Folman ook een animatiefilm uitbrengen over het leven van Anne Frank.
3 Watership Down (1978)
‘Een konijn heeft duizend vijanden. Als ze je grijpen ben je er geweest… maar dan moeten ze je wel eerst grijpen!’
Je kunt Watership Down zien als een lugubere versie van Bambi: een overlevingsverhaal waarin de hoofdpersonages een voor een on-screen worden afgeslacht… wie had dat verwacht van een film over konijntjes!? Je kunt er ook een Spartacus-achtig verhaal in zien: een strijd tussen vrijheid en tirannie. Of misschien is het een spirituele film met religieus symbolisme. Mensen kunnen de film om heel veel verschillende redenen leuk vinden. Wat mij nogal het meest aansprak waren de sfeer en de stille momenten. Het is tegenwoordig moeilijk om een commerciële animatiefilm te vinden zonder geforceerde grappen of gastoptredens van popsterren. Oké, dat laatste neem ik deels terug: de soundtrack bevat weliswaar een nummer van Art Garfunkel, maar het gaat om een rustig deuntje dat de filmervaring zeker niet ondermijnt… nee, het zorgt juist voor een van de mooiste scenes. De hele film heeft een zekere elegantie: op veel momenten kun je rustig achteroverleunen om het verhaal en de beelden te absorberen.
2 Akira (1988)
In de Japanse hoofdstad Neo-Tokyo zijn probleemjongeren en anarchistische groeperingen een plaag geworden. Tetsuo, lid van een tiener motorbende, raakt verwikkeld in een zwaar verkeersongeluk en ontdekt in het ziekenhuis dat hij psychische krachten begint te ontwikkelen. Naarmate zijn kracht groeit gebruikt hij die nieuwe gave om wraak te nemen op oude rivalen en begint zichzelf als een god te zien.
De hele lijst was niet compleet geweest zonder deze klassieker uit 1988. Akira is een mijlpaal, zowel in animatie als in science fiction. Moderne sci-fi leent esthetisch waarschijnlijk net zoveel van deze film als van Blade Runner of 2001: A Space Odyssey. Met zijn cultstatus buiten Japan is het ook een voorloper op de golf van anime franchises die het westen in de jaren 90 zouden veroveren. Zelfs nu, in het tijdperk van CGI, zien het post-apocalyptisch metropool en de surrealistische droomscènes er nog even indrukwekkend uit.
Warner Bros. heeft momenteel plannen om een live-action versie te produceren. Net als met de aankomende live-action Ghost in the Shell ben ik sceptisch, aangezien Amerikaanse studio’s de gewoonte hebben om westerse acteurs in anime verfilmingen te casten. Toch ben ik nieuwsgierig naar de mogelijkheden van zo’n remake. De animefilm bevat slechts een klein gedeelte van het complete verhaal dat in de manga werd verteld. Er is genoeg materiaal om hier een complete franchise van te maken.
1 Grave of the Fireflies (1988)
Studio Ghibli heeft een heel oeuvre aan films waar je dit hele lijstje mee zou kunnen vullen: van semi-realistische drama’s tot magische avonturenfilms. In plaats van ze allemaal op te noemen heb ik besloten één speciale film uit te kiezen.
Grave of the Fireflies wordt vaak genoemd als het ideale voorbeeld om iemand er van te overtuigen dat tekenfilms ook voor volwassenen zijn. Dat ligt niet alleen aan het verhaal over twee oorlogsslachtoffers, maar vooral aan de simplistische en originele invalshoek waarmee men dit verhaal vertelt: een jongetje en zijn zusje komen om van de honger in de laatste dagen van Wereldoorlog II… hoe zagen die laatste dagen er voor hen uit? Nogmaals: denk aan Bambi, alleen dan wordt je hier vanaf het begin al gewaarschuwd dat zijn moeder zal sterven en dat de film vanaf dat punt alleen maar erger zal worden.
Is dit nou een anti-oorlogsfilm, een overlevingsdrama of een ‘coming of age’ verhaal? De makers zijn zo slim geweest om dat aan de kijker over te laten. Hoe dan ook: het is een van de meest deprimerende films die je ooit zult zien.
Bonus: Ghost in the Shell (1995)
Het is alweer een tijdje geleden dat ik Ghost in the Shell zag, en eerlijk gezegd kan ik me er ook niet genoeg van herinneren om het hier een plaatsje te geven. Het is echter onmogelijk om de invloed die deze klassieker op visueel vlak heeft gehad te ontkennen.
Bonus: Hellsing Ultimate (2006 – 2014)
Ik kan niet teveel anime in deze lijst verwerken, en Hellsing Ultimate is ook technisch gezien niet een film. Deze tiendelige OVA (original video animation) ligt qua format dichterbij een miniserie, maar dat valt niet te merken aan de hoge kwaliteit van de animatie. Vampiers, Nazi’s en Nazivampiers… met die ingrediënten alleen is Hellsing al een must-see voor elke anime fan.
Sandro Algra