Blog | 50 jaar Spaghetti Westerns | Hoofdstuk 1
Het is 50 jaar geleden dat A Fistful of Dollars in première ging. Dat moet gevierd worden, en daarom roep ik de laatste maand van 2014 uit tot Spaghetti Western maand! Er zijn weinig films die zo’n vrijblijvende indruk hebben gemaakt op een compleet genre of op de filmindustrie van verschillende landen. Hoewel het niet de eerste Western was die geproduceerd werd door een Italiaans (of Europees) team was het wel de film die een hele vloedgolf aan Europese Westerns veroorzaakte. Het is de unieke stijl van deze film die de toon zou zetten voor alle Spaghetti Westerns, en zelfs voor een hoop Amerikaanse Westerns…
Lees ook het tweede deel van deze blog
A man’s gotta do what a man’s gotta do
Vraag een willekeurige twintiger om te roepen wat hij met Westerns associeert. Veel mensen zullen de soundtrack van The Good, The Bad & The Ugly proberen na te zingen. Het is ironisch dat een Italiaanse film bijna synoniem is geworden voor de Western, een filmgenre dat als geen ander onderdeel vormt van de Amerikaanse identiteit. De Western dient eigenlijk als het ontstaansverhaal van de Verenigde Staten van Amerika, het is een geïdealiseerde mythologie over de oorsprong van het machtigste land ter wereld.
Een typische Western gaat over de pioniers uit de 19de eeuw die het land hebben opgebouwd, de normen en waarden waar zij onder leefden en de oneindige natuur die tot hun beschikking was. Het oude westen is een tijd en plaats waar het land nog jong en onschuldig is: de Amerikaanse droom is realiseerbaar voor iedereen! Helaas zijn er ook bandieten in het land die de boel verpesten voor de gewone man. Gelukkig heeft de gewone man niks te vrezen zolang de overheid hem kan beschermen. Soms krijgt de overheid het echter moeilijk. In zo’n geval krijgen ze hulp van een vreemdeling op een wit paard, een held als John Wayne. Het zit in zijn bloed om de zwakkeren in de maatschappij te beschermen: “A man’s gotta do what a man’s gotta do”.
In de vroege jaren van Hollywood was de Western het meest geliefde filmgenre. In deze hoogtijdjaren waren rond de 25% van alle films die Hollywood op jaarbasis produceerde Westerns. Anno 2014 is dit moeilijk voor te stellen, zelden weet een filmstudio nog een hit te scoren met een Western. In de jaren 50 en 60 was men al grotendeels uitgekeken op deze klassieke Westerns. Het leek erop dat alles wat er over het wilde westen te vertellen viel al was gezegd. De dalende populariteit van de Western weerhield filmmakers er niet van om manieren te zoeken om dit genre opnieuw uit te vinden. Een zogeheten ‘revisionistische Western’ is een film die een nieuwe draai probeert te geven aan de oude formule van dit genre. Deze films deden dat door af te wijken van de traditionele stijl en morele boodschappen van de traditionele Westerns.
How the Spaghetti West Was Won
Uiteraard is een Western onlosmakelijk van de Amerikaanse landschappen, tenzij je een landschap kunt vinden dat sprekend op de Amerikaanse natuur lijkt. Al sinds de begindagen van Hollywood kozen veel filmmakers er om praktische redenen voor om hun films in het buitenland te schieten. Het woestijngebied rond de Spaanse stad Almería was een ideale locatie voor filmploegen. Veel Hollywoodfilms werden hier deels of geheel geschoten, zoals het epos Lawrence of Arabia (1962) of het historische drama Cleopatra (1963). De economie van de regio profiteerde enorm van deze filmopnames, en veel Europese filmmakers kwamen hier op af om een handje te helpen bij de producties. De sets en kostuums van deze Amerikaanse films konden weer hergebruikt worden voor geheel Europese producties.
Almería werd een van de locaties waar Europese studio’s hun ‘exploitatiefilms’ opnamen. Filmmakers probeerden maximale winst te maken met een laag budget. In de jaren 60 groeide de populariteit van Westerns onder het Italiaans publiek. Italiaanse filmmakers probeerden hier op in te spelen door hun eigen Westerns te maken. Vaak verscholen de leden van een filmploeg zich onder pseudoniemen om de illusie te wekken dat het om Amerikaanse producties ging. Bob Robertson was het pseudoniem die de jonge regisseur Sergio Leone gebruikte. Onder deze naam regisseerde hij in 1964 zijn eerste Western: A Fistful of Dollars. Dit was een exploitatie film in veel opzichten. Het ging namelijk om een onofficiële remake van de Japanse samoeraifilm Yojimbo (Achteraf eiste regisseur Akira Kurosawa hier ook vergoeding voor). Het belangrijkste doel van deze film was het terugwinnen van de kosten van een grotere productie: Bullets Don’t Argue. Deze film, die zwaar leunde tegen de traditionele stijl van Amerikaanse Westerns, werd een grote flop. Het was juist de onconventionele Western A Fistful of Dollars die het genre op de kaart zou zetten, bijna letterlijk. Het werd een internationaal succes waardoor de Spaghetti Western jarenlang het meest prominente genre was onder Italiaanse producties. Naar schatting zijn er tussen 1960 en 1980 meer dan 600 Europese Westerns uitgebracht.
Wat maakt een Spaghetti Western?
Zoals je zou verwachten is ‘Spaghetti Western’ eigenlijk een geuzennaam. Van oorsprong had deze term een negatieve lading: ‘Kijk die Italianen, ze denken dat ze zomaar films kunnen maken over onze geschiedenis!’. Volgens veel Amerikaanse critici waren deze Westerns niets meer dan gewelddadige B-films met een uiterst lage productiewaarde. Bovendien maakten Europeanen deze films ‘zonder de kennis over waar een Western voor staat’. Maar aangezien Amerikanen al jaren films maakten over het Romeinse rijk, waarom konden Italianen dan geen films maken over het wilde westen? Bij verhalen over het wilde westen is het vaak moeilijk om feiten van fictie te onderscheiden. Een typische Western is van nature daarom al zwaar geromantiseerd.
De formule van de Spaghetti Western is vrijwel altijd hetzelfde: een stoere vreemdeling reist te paard het land af en arriveert in een dorp waar het gevaar hem op de loer ligt. Dit is op het eerste gezicht niet anders dan in de klassieke Amerikaanse Western. In feiten bevat de Spaghetti Western alle verhaalelementen die het tot een Western moet maken. Een verschil is dat hier de verhouding tussen deze elementen anders is dan bij zijn Amerikaanse tegenhanger. Zo kan een kroeggevecht in een Amerikaanse Western een halve minuut duren, waarbij vijf of zes klappen vallen. In een Spaghetti Western duurt dit makkelijk vijf minuten en kunnen er maar liefst dertig stoten worden uitgedeeld. Hetzelfde geldt voor vuurgevechten en achtervolgingen te paard. Het geweld werd enorm opgevoerd, de filmmakers hoefden zich namelijk niet aan dezelfde censuurregels te houden als de Amerikanen.
In een Spaghetti Western werd de nadruk veel vaker gelegd op negatieve aspecten van het leven. Dat valt te zien aan oppervlakkige details. Europese filmmakers waren eerder geneigd om lelijke acteurs in te huren; het liefst met littekens, gele tanden of andere imperfecties. Dit markeert een fundamenteel verschil qua toon met Amerikaanse Westerns: die films draaiden bijna altijd om hoop (het wilde westen is tenslotte een plek van onbegrensde mogelijkheden). Spaghetti Westerns werpen een geheel andere blik op het wilde westen: dat van een plaats waar totale anarchie heerst, waar elke burger voor zijn leven moet vrezen en waar de autoriteiten niet te vertrouwen zijn. In deze harde maatschappij is de hoofdpersoon vanzelfsprekend niet de moraalridder op het witte paard, die zou het niet lang overleven. De hoofdrolspeler in een Spaghetti Western ziet er eerder uit als een ongeschoren man die de hele dag in de zon heeft gestaan. Het gaat hier bijna altijd om een antiheld die gedreven wordt door egoïstische motieven. Meestal is hij uit op zaken als geld of wraak. Het zijn niet zijn goede bedoelingen die van hem de held maken (indien hij ze heeft). Hij is de held, simpelweg omdat hij sneller kan schieten dan zijn vijanden. Hij kan daarom alleen de held spelen binnen de omstandigheden van zijn eigen verhaal. In een John Wayne film zou dit type personage veel eerder de rol van slechterik op zich nemen.
Toch gewoon B-films?
Ligt de Spaghetti Western nou verder of dichter bij de werkelijke geschiedenis ten opzichten van de Amerikaanse Western? Dat valt moeilijk te zeggen. Aan de ene kant worden alle archetypes en verhaalelementen uit het Western genre tot een extreem doorgetrokken. Het resultaat is een versie van het wilde westen die vele malen groter is dan het leven zelf. Tegelijkertijd streefden deze films er naar om personages neer te zetten die veel meer gegrond zijn in de realiteit. In een traditionele Western zijn de helden altijd rolmodellen, mensen die je vertellen hoe een ideale burger zich moet gedragen. Deze films gaan over het beschermen van de Amerikaanse waarden. Spaghetti Westerns tonen daartegen veel meer de grijze gebieden van de menselijke moraal. Ze durven vragen te stellen als: ‘Hoe ver kan een individu gaan om te overleven?’ en ‘Is er wel een definitie van goed en kwaad?’. Wat dat betreft nemen Spaghetti Westerns een meer humanistische invalshoek.
Dus, is de Spaghetti Western wel degelijk kunst of probeer ik nu met pseudo-intellectuele argumenten een reeks B-films te verdedigen? Ik denk dat voor beide kanten iets te zeggen valt. Niet alleen wisten deze films de Western een nieuwe stilistische draai te geven. Ze maakten het genre weer interessant voor een nieuwe generatie. Het is niet voor niets dat een aantal van deze films iconen zijn geworden van de tegencultuur uit de jaren 60. Dat neemt niet weg dat de meeste Spaghetti Westerns zijn nog altijd zeer onoriginele verhalen en amateuristische producties waren. Als kijker moet je redelijk kieskeurig zijn met de ruim 600 van deze films. In het volgende deel van deze blog zal ik dieper ingaan op de stijl en tijdgeest van Spaghetti Westerns. Bekijk nu alvast de eerste helft van Dutch Angle Blogs: 10 Spaghetti Westerns die de moeite waard zijn.
Sandro Algra
10 Spaghetti Westerns die de moeite waard zijn: Dutch Angle – Hoofdstuk 1
Filmhoek.nl Dutch Angle
Een Young Guns Media productie
Geschreven en geproduceerd: Sandro Algra Barradas
Uitvoerend producent: Glenn Abbink