Recensie | Joker (Patrick Kannberg)

Het speelkwartier voor vriendelijke clowns zoals Bassie en Pipo is nu écht voorbij. Dit is het tijdperk van grapjassen die het wat minder goed voorhebben met de medemens, zoals Pennywise momenteel duidelijk maakt in de nationale en internationale bioscopen. Joaquin Phoenix doet er met zijn interpretatie van Batmans aartsvijand in Joker nog een schepje bovenop. Dat hij een goede acteur is wisten we natuurlijk al, maar maakt hij ook de hooggespannen verwachtingen waar in de nieuwste creatie onder de vlag van DC Films? Lees hier de recensie van Joker door Patrick Kannberg.

Titel: Joker (IMDb score 8,5)
Regisseur: Todd Phillips
Cast: Joaquin Phoenix, Robert De Niro, Zazie Beetz, Frances Conroy, Brett Cullen
Scenario: Todd Phillips, Scott Silver
Genre: Psychologische thriller
Speelduur: 122 minuten
Release: 4 oktober 2019

NAAR DE AFGROND

Centraal in het verhaal staat Arthur Fleck (Joaquin Phoenix), een rare kwibus die in het jaartal 1981 bij zijn moeder Penny Fleck (Frances Conroy) in Gotham City woont en werkzaam is als een in te huren clown. Arthur ambieert een carrière als stand-up comedian, maar helaas is niet gezegend met talent en bovendien heeft hij een paar issues waar een psychiater de hik van zou krijgen. Een neurologische aandoening, die hem laat schaterlachen op ongepaste momenten, is één van die ongemakken. Daarnaast slikt hij dagelijks een groot assortiment aan medicijnen en meldt hij zich regelmatig bij een sociale werker om te praten over zijn problemen. Dat de stad een puinhoop is vol ontevreden inwoners van lagere sociale klasse en onder andere last heeft van een rattenplaag, helpt ook niet echt mee. Na op een dag, tijdens zijn werkzaamheden als clown, een pak rammel te hebben gekregen van een groepje asociale jongeren, krijgt hij een geweer aangeboden van een collega om zich in de toekomst te kunnen verdedigen. Gedurende een bezoek aan een kinderziekenhuis valt het wapen uit zijn zak, waarna hij de spreekwoordelijke zak krijgt. Vervolgens leert hij dat de sociale diensten in de stad stopgezet worden, waardoor hij geen medicijnen meer kan krijgen. Als een paar yuppen van Wayne Enterprises hem dan ook nog eens voor het blok zetten in de metro op weg naar huis en klappen uit beginnen te delen, is de maat vol en knappen er een aantal ballonnen in Arthur’s hoofd. Wat volgt is een aaneenschakeling van nare gebeurtenissen, die zowel de lagere sociale klassen in Gotham aanzetten tot rellen als Arthur steeds verder naar de afgrond duwen. Tot de Joker uit de mouw komt. En dan zijn de rapen goed gaar.

DOOR MERG EN BEEN

Joker is de eerste stand-alone film over de uiterst populaire stripboekenschurk en speelt zich af in het Batman-universum. De film maakt géén deel uit van de DC Extended Universe, wat betekent dat Superman en consorten niet voorbij komen vliegen. En dat is een bewuste, wat mij betreft goede keuze. Zo wordt er namelijk alle ruimte gecreëerd voor verdieping en die krijgen we dan ook op een zilveren schaaltje gepresenteerd. Deze karakterstudie, waarbij alle ogen gericht zijn op de Joker en bijrollen écht bijrollen zijn, neemt ons in een nog niet eerder verteld verhaal mee naar het ontstaan van de schurk. Weliswaar zijn er een paar elementen uit de comics – met name The Killing Joke – gehaald, maar daar blijft het bij. Joker is dan ook allesbehalve een typische stripverfilming. Het is een bijzonder duistere depictie, die door merg en been gaat en een confronterende afspiegeling is van de maatschappij waarin we leven. Joker is geen vrolijke of hoopgevende film, in tegenstelling tot eerder werk van regisseur Todd Phillips (Old School, The Hangover). Ook staat de film qua sfeer en karakter in schril contrast met de Batman-films van bijvoorbeeld Tim Burton. Joker sluit eerder uitstekend aan bij de dark en gritty trilogie van Christopher Nolan. De vaak onheilspellende filmmuziek draagt daar zeker een steentje aan bij.

HEATH LEDGER

En wie A zegt, moet ook B zeggen, dus snijden we na het noemen van Nolan maar meteen Heath Ledgers Joker uit The Dark Knight (2008) aan. De grote vraag daarbij is natuurlijk: hoe goed is Phoenix ten opzichte van Ledger, die postuum een Oscar won voor zijn fenomenale vertolking? Qua personage zijn beide Jokers eigenlijk niet met elkaar te vergelijken. De Joker van Ledger is een ongeleid projectiel die zonder een echte backstory geïntroduceerd werd als een man die de wereld graag wil onderdompelen in chaos. “Some men just want to watch the world burn”, aldus Batman’s butler Alfred Pennyworth over deze Joker. Grof, meedogenloos, maar op bepaalde momenten ook amusant. Phoenix’ Joker is een onbegrepen, kettingrokende man met een voor- en achternaam, die in basis op zoek is naar een stukje empathie, compassie en beschaafdheid en bot vangt. Ook wordt hij gekweld door negatieve gedachten en krijgt hij een aantal narigheden voor zijn kiezen waar je u tegen zegt. Als kers op de depressie-taart lijkt hij te lijden aan waanideeën, waardoor je als kijker wel eens op het verkeerde been wordt gezet. Iets complexer en instabieler dan Ledgers Joker dus en misschien daardoor ook angstaanjagender. Vergeleken met Arthur Fleck is de Joker van Jack Nicholson – hoewel ook memorabel – een stout boefje.

Qua acteerprestatie kan ik met een gerust hart zeggen dat performances van Phoenix en Ledger gelijkwaardig zijn en Phoenix wat mij betreft naar voren geschoven mag worden als dé kandidaat voor een Oscar. Als geen ander weet hij de kwellingen die het personage doormaakt te visualiseren, via zijn krankzinnige mimiek en lichaamstaal. Voor de rol viel hij een flink aantal kilo’s af en dat resulteert in een graatmagere Arthur Fleck, die met zijn ontblote bovenlichaam meer dan eens een gevoel van onbehagen opwekt. Ook geeft hij aan de manische lach, een handelsmerk van de Joker, zijn geheel eigen draai, wat het heersende ongemak gedurende de film alleen maar versterkt. Mees-ter-lijk.

ONDERLIGGENDE BOODSCHAPPEN

Phillips liet zich voor Joker inspireren door regisseur Martin Scorsese en zijn films zoals Taxi Driver (1976) en The King of Comedy (1982). Niet geheel toevallig heeft de hoofdrolspeler van die films, Robert De Niro, ook een rol in Joker als de komische talkshowhost Murray Franklin en brengt daarmee hommage aan eerder vertolkte karakters. Scorsese staat erom bekend geweld niet te schuwen in zijn films – denk bijvoorbeeld aan Gangs of New York – en dat doet Phillips dus ook niet. Joker is bij vlagen extreem gewelddadig en dat heeft reeds tot de nodige controverse geleid. Er zijn mensen die denken dat Joker geweld verheerlijkt en uitlokt. Zonder van deze recensie een psychologisch betoog te maken, denk ik dat degenen die zich laten inspireren door Phoenix’ Joker er sowieso verstandig aan doen eens met iemand rond de tafel te gaan zitten. De film culmineert inderdaad in geweld, maar de weg ernaartoe is bezaaid met onderliggende boodschappen. Luister eens wat vaker naar een ander, heb respect voor de medemens, sluit de ogen niet voor andermans problemen. Joker laat op behoorlijk realistische wijze zien wat er mogelijk kan gebeuren wanneer we deze boodschappen continue negeren en ons fatsoen en inlevingsvermogen verliezen. Daarbij mag niet vergeten worden dat het personage Arthur Fleck van meet af aan al niet goed in zijn vel zit, een aandoening heeft en bijzonder onfortuinlijk is. Het gaat dus niet om een normale huisvader die uitgroeit tot een psychopaat, er zat altijd al iets van een Joker in het personage. Wat dat betreft heeft de film wel enige raakvlakken met American Psycho (2000), vooral ook door de grote afwezigheid van rechtvaardigheid.

MOOIE REFERENTIES

Misschien is dat de reden dat ik een rechtvaardig figuur als Batman of James Gordon op een gegeven moment écht begon te missen. Niet in het verhaal an sich, maar in het algemeen. Met name door het duistere karakter van Joker en wat deze film met je doet. Wat gebeurt gaat je namelijk niet in de koude kleren zitten. Over Batman gesproken: voor de fans heeft Phillips een aantal mooie referenties in de film verwerkt. Vooral de eindscène geeft een bijzondere twist aan het verhaal. Natuurlijk speelt het geheel, zoals eerder aangegeven, zich af in het fictieve Gotham City en zien we bijvoorbeeld ook Arkham Asylum terugkomen in de vorm van het Arkham State Hospital. Toch krijg ik nergens echt dat ‘Gotham-gevoel’, omdat de stad waarin het verhaal zich afspeelt lijkt op een standaard filmstad. Dat doet echter niets af aan de kracht van de Joker.

CONCLUSIE

Todd Phillips levert met Joker een duister meesterwerk af, dat de kijker murw beukt en ook na het bioscoopbezoek nog lang nadreunt. En dat is vooral te danken aan de sublieme, Oscarwaardige vertolking door Joaquin Phoenix. Hij zet een angstaanjagende, mentaal zieke en afschuwelijke Joker neer, die doet verlangen naar hoop, zonnestralen en betere tijden. Of – nog beter – naar een interceptie van de gemaskerde vleermuisman. Een film die je moet zien, maar door de intensiteit een tweede keer liever links laat liggen. Vijf sterren? Ik kan niet anders dan ze te geven. Phoenix overtreft alle verwachtingen. Applaus!

★★★★★

Patrick Kannberg