Recensie | Master of The Universe (Sandro Algra)

Het is winter in het financiële hart van Frankfurt. De hoge flatgebouwen zitten vol met leven. Het lijkt net een bijenkorf: achter elk raam is wel iemand aan het werk. Omringd door deze gebouwen ligt één kantoorpand er opvallend verlaten bij. De reflectie in het glas toont een oneindige rij aan wagens die voorbij razen. Uit een auto stapt oud-bankier Rainer Voss. In de documentaire Master of the Universe neemt deze man ons mee naar het lege kantoorpand van het bedrijf waar hij ooit werkte. Hij blikt terug op zijn carrière als bankier, van de gloriedagen tot aan de onvermijdelijke ondergang een aantal jaar geleden. In een tijd waarin de publieke opinie over topmannen in de bankenwereld en de aandelenmarkt een dieptepunt heeft bereikt is het zeldzaam dat we deze mensen openlijk over hun fouten horen praten. Het voelt bijna alsof een topcrimineel die het systeem wist te ontlopen terugkeert op de plaats delict om een persconferentie te geven.

Titel: Master of the Universe, Der Banker: Master of the Universe
Regisseur: Marc Bauder
Scenario: Marc Bauder
Cast: Rainer Voss
Speelduur: 88 minuten
Genre: Documentaire
Taal: Duits
Release: vanaf 2 oktober 2014 in de bioscoop

Een verloren beschaving

Als jonge ondernemer in de financiële dienstverlening stond Rainer al vroeg aan de top van de financiële sector. Soms verdiende hij miljoenen per dag. Zelf had hij het idee dat hij van achter zijn bureau de hele wereld kon veranderen. Dat zou je nu totaal niet meer van hem denken. In plaats van een gladjanus in een duur pak zien we een bebrilde grijze man van middelbare leeftijd. Het sjaaltje om zijn nek is amper lang genoeg om een bierbuik te verhullen.

De tachtiger jaren waren (tot aan de crash van ’87) gouden tijden voor de beurs. Bankiers maakten carrière in recordtempo, ook in Duitsland. Van hun collega’s op Wall Street leerden zij op de meest onverantwoordelijke manier met aandelen om te springen. Ze zagen deze Amerikanen als ware goden. De namen van zijn werkgenoten wil Rainer niet noemen, maar verder vertelt hij openhartig over de oplichtingspraktijken die zich in zijn kringen voordeden. Doelbewust bedacht hij plannen waarmee klanten misleid werden om in waardeloze aandelen te investeren. Hoewel hij hier een schuldgevoel op nahield besefte hij ook dat klokkenluider worden het einde van zijn carrière zou betekenen. Rainer verliet deze wereld net op tijd: de economische crisis van 2008 begon net op te doemen en veel van zijn collega’s kwamen in de gevangenis terecht (in tegenstelling tot hun Amerikaanse tegenhangers die de dans grotendeels ontsprongen).

Een Duitse Gordon Gekko

Rainer is het enige gezicht dat we te zien krijgen in deze minimalistische documentaire. In zijn eentje gaat hij de ‘ruïnes’ van zijn oude kantoor af: van de lege gangen tot de vergaderzalen (waar gek genoeg nog een hoop bureaustoelen staan). De interviewer achter de camera is zelden te horen. Dankzij de uiterst lange verhalen van de hoofdpersoon wordt de film al snel behoorlijk eentonig van aard. Gedurende de eerste tien minuten kon ik mijn aandacht nog prima bij het verhaal houden. Een leeg kantoorpand blijft echter niet 90 minuten lang interessant en de verveling slaat, ondanks de fotogenieke omgeving, al gauw toe.

Aan het begin hoopte ik nog dat Rainers bezoek aan het gebouw enkel een klein gedeelte zou worden van de film, om een reeks flashbacks (bestaande uit archiefmateriaal) aan elkaar te binden. In deze beelden komen onderwerpen aan het licht als de Aziatische valutacrisis (1997) en de hoorzitting van Goldman Sachs in de Amerikaanse senaat (2007). Het tempo van de film zou er een stuk dynamischer op zijn geworden als de flashbacks de rode draad waren geweest, maar uiteindelijk duren ze bij elkaar amper 10 minuten. Aangezien je geen enkele keer de jongere Rainer in actie te zien krijgt voel je zelden een duidelijk verband tussen zijn uitleg en de beelden die vervolgens getoond worden.

Rainer is weliswaar een complex figuur met ontzettend veel vakkennis, maar persoonlijk kampte ik met een simpel maar vrij fundamenteel probleem bij het aanhoren van zijn verhalen: economie is mijn vak niet (ik had er een hekel aan op school). De onderwerpen die hij bespreekt zijn nogal technisch van aard, en zijn verhaal is na enkele minuten al vrij moeilijk te volgen. Een paar keer illustreert hij zijn voorbeelden door met een viltstift wiskundige formules op de ruiten van het kantoorpand te schrijven. Iemand zonder economische achtergrond zal dit echter weinig zeggen. Filmpersonages als Gordon Gekko (Wall Street) en Jordan Belfort (The Wolf of Wall Street) zijn fascinerend vanwege hun extravagante levensstijl en hun misplaatste gevoel van ethiek. Ik zou echter geen film willen zien waarin je deze mannen enkel over hun carrières hoort praten.

Tegen het einde werd mijn interesse weer gewekt toen Rainer over zijn persoonlijke leven begon te praten. Hij groeide op in een arbeidersgezin en is een typisch voorbeeld van een ‘self-made man’. Door zijn nieuwe levensstijl kreeg hij op den duur het gevoel dat hij zijn afkomst aan het verraden was. Wat hem nog het meest pijn doet is de manier waarop hij zich van zijn familie heeft vervreemd. Door de lange uren die hij draaide kon hij er haast geen privéleven op nahouden. Hij was volledig verslaafd aan zijn werk, de buitenwereld kon hem weinig meer schelen.

Als slotakkoord geeft Rainer zijn sombere kijk op de toekomst weer: als je het aan hem vraagt zullen bankiers nooit van hun fouten leren. Binnen een cultuur (die volgens hem wereldwijd verspreid is) waarin het nemen van risico’s actief wordt aangemoedigd zullen mensen keer op keer in dezelfde afgrond duiken. Het is slechts een kwestie van tijd voordat de Europese economie ten onder gaat, en dat zal gebeuren wanneer de economie van Frankrijk instort, zo voorspelt hij. De huidige economische crisis is simpelweg niet groot genoeg gebleken om de financiële wereld tot grote hervormingen te dwingen.

Talking bodies

Het is een originele keuze geweest om in een documentaire over de economische crisis slechts één persoon te volgen, in plaats van dit verhaal zoals gewoonlijk te laten brengen door financiële experts en andere ‘talking heads’. Er gebeurt echter te weinig om een complete documentaire ter lengte van een speelfilm te kunnen dragen. Afgezien van de mooie sfeeropnames en de formules die Rainer op de ruiten uitwerkt had het hele interview eigenlijk net zo goed op de radio gekund. Master of the Universe zou ik alleen aan mensen aanraden die werkelijk geïnteresseerd zijn in economie. Dit is behoorlijk jammer: het verhaal van bankiers als Rainer Voss is immers iets wat ons allemaal aangaat. Deze mensen waren immers de sleutelfiguren in een economische crisis die ons allemaal getroffen heeft en waarvan de gevolgen nog altijd merkbaar zijn.

Sandro Algra