Paolo Sorrentino | De prachtig gestileerde spiegel van een kritische Napolitaan

Met The Hand of God keert regisseur Paolo Sorrentino terug naar zijn jeugd in Napels. Na verhalen over de Italiaanse politiek, melancholie, het Vaticaan en existentiële leegtes wordt de nieuwe film van de Oscarwinnaar veel persoonlijker, semi-autobiografisch zelfs. The Hand of God is een verwijzing naar de voormalige SSC Napoli voetballer Diego Maradona, die naar Sorrentino’s eigen zeggen een grote invloed heeft gehad op zijn leven. Voordat je de nieuwe film van Paolo Sorrentino ziet kun je in deze blog een retrospectief van de carrière van de Napolitaanse regisseur lezen.

---

Lees ook de recensie van The Hand of God

---

Sorrentino is één van de meest vooraanstaande filmmakers van dit moment. De 51-jarige regisseur, geboren en getogen in Napels, regisseert al ruim twintig jaar speelfilms. De meeste in en over Italië. Maar de regisseur maakt ook sporadisch uitstapjes naar het buitenland waar grote namen als Michael Caine, Frances McDormand, Rachel Weisz en Sean Penn maar wat graag met hem samenwerkten. In zijn thuisland verkiest de regisseur eigenlijk altijd de charismatische acteur Toni Servillo boven ieder ander om te spelen in de uiterst gestileerde doch bijzondere dramafilms die Paolo Sorrentino maakt.

Met Le Conseguenze dell’Amore brak de Napolitaan in 2004 echt door in eigen land en op de internationale filmfestivals. Een maffiafilm die de eerste samenwerking betekende tussen Sorrentino en acteur Servillo, met wie de regisseur al zijn vervolgende Italiaanse films zou maken. Vier jaar later maakten de twee Il Divo over veroordeeld politicus Giulio Andreotti, die zich jaar en dag uit iedere maffia- en corruptiebetrokkenheid wist te praten. Servillo en Sorrentino konden samen lezen en schrijven. Na het succes van de politieke film bracht de filmmaker zijn visie naar het buitenland en maakte het bizarre en bombastische This must be the Place waar Sean Penn een wildharige goth-rocker met een midlifecrisis speelt. Hoewel de film werd ontvangen met gemixte reacties was het onmiskenbaar het werk van Italiaanse auteur. Met zijn bijzondere personages, contrasterende muziekgebruik en intrigerende mini-scènes.

Paolo Sorrentino

Sorrentino’s mini-scènes geven op hun eigen manier de wereld en het verhaal meer karakter. In de wandelgangen van Youth’s kuuroord botsen twee mensen in scootmobiels op elkaar waardoor een verhitte ruzie ontstaat. Een groepje nonnen volleybalt fanatiek in de tuinen van het Vaticaan in The Young Pope. Waar dat een meisje met tegenzin, van haar ouders moet schilderen op een groot canvas in La Grande Bellezza. Huilend en van top tot teen onder de verf maakt ze een meesterwerk, terwijl tientallen volwassenen toekijken. Op zichzelf zijn het weinigzeggende momenten maar ze diepen locaties, personen en de tijdsgeest in zijn films verder uit. Met name die momentjes langszij van het hoofdverhaal maken zijn werk zo interessant.

De regisseur keerde na This must be the Place terug naar Italië en maakte in hoofdstad Rome, wederom met Servillo in de hoofdrol, de film waar Sorrentino de meest furore voor heeft gekregen: La Grande Bellezza. Ergens kun je dit de hedendaagse versie van Federico Fellini’s meesterwerk La Dolce Vita noemen, en dat is voor geen van beide films een belediging. De overeenkomsten zijn duidelijk: In beide films struint een journalist door Rome waar hij op talloze feesten komt en bijzondere karakters leert kennen. Felinni hield Italië in de jaren zestig een spiegel voor in een naoorlogse tijd waarin de elite feestte op de ruïnes van een stad die de realiteit en armoede buiten de deur wilde houden. Paolo Sorrentino biedt een soortgelijke reflectie op het leven in het mediterrane land. Er zijn botox-avonden waar de elite zich ontdoet van uiterlijk verval terwijl het innerlijk holler wordt. De dansende oude mannen doen sterk denken aan de heimelijke Berlusconi-feesten. Met als perfecte metafoor de gekapseisde Costa Concordia als boegbeeld van een feestende maatschappij die wegkijkend ten onder gaat. La Grande Belezza werd beladen onder prijzen en won in 2014 de Oscar voor beste niet-Engelstalige film.

Het is het vloeiende camerawerk die al Sorrentino’s films zijn typisch gestileerde look geeft. Dit komt door de vaste samenwerking met cinematograaf Luca Bigazzi met wie Sorrentino al sinds zijn tweede speelfilm werkt. Op een stabiele wijze zweeft de camera door de werelden van de Italiaan. Met regelmatig kraangebruik maakt de camera bewegingen en komt op plekken waar een cameraman nooit zou kunnen komen. Dit geeft de scènes een magisch gevoel, zonder dat er op beeld onmogelijke dingen gebeuren, heeft het die typische Sorrentino zweem. Zoals duidelijk te zien in La Grande Bellezza’s tuinen segment waar de personage stoppen aan de rand van een balkon en de camera langszij nog meters verder zweeft in het luchtledige.

Eigenlijk kun je Sorrentino’s oeuvre zien als een kritiek op de feestmaatschappij van Italië. Na het in Europa prijswinnende Youth met Michael Caine en Harvey Keitel durfden Sorrentino en Servillo het dan ook aan om die desbetreffende Berlusconi te verfilmen met Loro. Het ambitieuze project werd een drie en een half uur durende film die opgedeeld moest worden in twee delen, Loro 1 en Loro 2. Voor de internationale release moest de regisseur ruim een uur aan materiaal uit de films knippen zodat het als één geheel gepresenteerd kon worden. Dat is zonde, want je voelt aan alle kanten dat deze film bedoeld was als twee delen. Dat terwijl het inhoudelijk slim is opgezet met het eerste deel als de belevingswereld van de maatschappij en in het tweede die van de Berlusconi en zijn inner-circle. In de internationale release mengen de twee verhaallijnen aanzienlijk minder goed. Door de matige box-office prestatie is de kans nihil dat wij ooit de tweedelige versie zullen zien in Nederland en dat is zuur.

Als er iets opmerkelijk is aan het werk van de Napolitaan dan is het wel zijn contrasterende muziekgebruik. In interviews heeft de regisseur aangegeven zijn scripts niet te kunnen schrijven zonder muziek erbij te luisteren. Dit levert soms absurde contrasten op zoals het moment dat de paus zich omkleedt op het extreem-dansbare I’m Sexy and I know it van LMFAO. Of de opening van La Grande Bellezza waar het gezang van een klassiek vrouwenkoor wordt doorbroken door de schreeuwen op een feest waar een pompende dance-remix van We no speak Americano door de speakers blaast. Hoewel dit aanvankelijk een absurde artistieke keuze lijkt, is ook dit een voortvloeisel van zijn reflectie op het huidige Italië. Het gaat om de dunne lijn tussen kunst en camp. Waar men camp ophemelt tot kunst en andersom waar iets als camp wordt beschouwd maar net zo goed kunst kan zijn. En mensen die zich omringen met zogenoemd kunst maar zelf eigenlijk neppe (camp) persoonlijkheden hebben.

Hoewel Sorrentino ondertussen een gevierd regisseur is, heeft ook een man zoals hij nog altijd idolen. Dit heeft de Italiaan ook nooit onder stoelen en banken gestoken. Zijn eerste Engelstalige film, This must be the Place, is niet voor niets naar een nummer van Talking Heads vernoemd. De regisseur is groot fan van de band en heeft in die film zelfs een vier minuten durend concert van, en een bijrol voor, frontman David Byrne verwerkt. Een ander idool van Sorrentino is de vorig jaar overleden Argentijnse voetbalheld Diego Maradona. In zijn Pope-serie is kardinaal Voiello een enorme liefhebber van de voetbalclub Napoli en heeft uiteraard ook een Maradona-anekdote in huis. De voormalig voetballer wordt in Youth dan juist weer op de hak genomen, waar een extra dikke body-double hem speelt. Met een grote Karl Marx tatoeage op zijn rug en een fles zuurstof in de buurt, staat de dikke Maradona een tennisbal hoog te houden waar hij na enkele trappen uitgeput door is. Sorrentino benoemde de band en de voetballer samen met regisseurs Martin Scorsese en Felinni ook als grote inspiratiebronnen in het dankwoord na het winnen van zijn Oscar.

Als het niet voor Maradona was geweest hadden we waarschijnlijk de films van Sorrentino nooit kunnen aanschouwen. Naar eigen zeggen heeft de voetballer het leven van de regisseur gered. Op zestienjarige leeftijd sloeg Sorrentino een skivakantie over omdat hij per se naar een uitwedstrijd van Napoli wilde. De ouders van Sorrentino kwamen op vakantie in hun slaap om het leven door een koolmonoxidevergiftiging, terwijl de filmmaker zijn Napoli zag winnen. Sorrentino houdt nog altijd vol dat hij door Maradona niet samen met zijn ouders is overleden.

In zijn nieuwe semi-autobiografische film Hand of God is Fabietto, het personage dat de jonge Sorrentino moet voorstellen, hier ook van overtuigd. In hoeverre dit een typische film van de Italiaan gaat worden kunnen we vandaag gaan zien in de bioscoop. Het zal er mogelijk wel anders uit zien nu Sorrentino voor het eerst in jaren niet samenwerkt met zijn vaste cameraman Bigazzi maar de beelden heeft geschoten met Daria D’Antonio. Een film met een nieuwe look en direct ook zij meest persoonlijke. De vertrouwde acteur Toni Servillo is wel weer van de partij. De vraag is eigenlijk: Wat voor prachtige spiegel houdt Sorrentino ons ditmaal voor?

Roan Andrée

VOLG ONS

Wil je de hele week op de hoogte gehouden worden van het laatste nieuws? Houd dan onze pagina in de gaten of volg Entertainmenthoek op Facebook, Instagram, Twitter en Pinterest. Zo blijf je op de hoogte van het laatste nieuws rondom je favoriete films en series.